Büyükelçilerle başlatmış olduğumuz söyleşi serisi bu hafta Sırbistan’ın Üsküp Büyükelçisi Duşanka Divyak Tomiç ile devam ediyor. Sırbistan son yıllardaki ekonomik kalkınması ve işbirliğine yönelik attığı adımlarla birçok dünya devi ülkenin ilgisini çekiyor. Her ne kadar Türk toplumu buradan yıllar önce göç etmişse de Sırbistan’da Osmanlı-Türk eserlerinin ayakta olduğunu görmek mümkün. 

Sırbistan’ın Üsküp Büyükelçisi Duşanka Divyak Tomiç’le, Makedonya ile Sırbistan arasındaki ilişkilerin dünü, bugünü ve yarını hakkında konuştuk. Bu iki ülkenin yanı sıra Türkiye’nin de katılımıyla ekonomik anlamda neler yapılabileceği konusunda bilgi aldık.

İlk olarak Makedonya ile Sırbistan arasındaki ilişkileri nasıl değerlendireceksiniz?

Makedonya ile Sırbistan arasında son derece yakın ilişkiler var. Halklarımız, dilimiz, kültürümüz birbirine çok yakın, her anlamda iyi anlaşıyoruz ve samimi dostluk ilişkilerine sahibiz. Yüzyıllardır var olan ortak bir coğrafyadaki geleneksel iyi ilişkilerimiz mevcut ve aynıları gelecekte bu ilişkileri geliştirmemizin sermayesidir. Hükümetler de ekonomiden kültüre, bilime, eğitime yanı her alanda ilişkilerimizi sürdürüyor ve geliştirmek istiyor.

Bölgesel anlamda da işbirliğimizi yürütüyoruz. Burada özellikle altyapı ve enerji projeleri ağırlıkta. Bu projeler bölgenin ihtiyaç duyduğu ve bizi Avrupa Birliği’ne yakınlaştıracak projeler. Her şeyden önce biz tam AB üyesi olmak için kendimizi hazırlayamayız. AB üyeliği hem her iki ülkenin hem de bölge ülkelerinin stratejik bir önceliğidir. 

Geçen yıl bir göçmen krizi yaşandı ve ileride de yaşanmasından korkuluyor. Balkan güzergahı konusunda Sırbistan’ın görüşleri nedir?

Göçmen krizi geçen yıl transit ülkeler olarak sadece Makedonya ve Sırbistan’ın değil bölgenin bir sorunuydu. İnsani, mali ve güvenlik açısından göçmen krizi büyük bir sorun. Makedonya ve Sırbistan olarak başlangıçtan bu yana işbirliği içerisindeydi ve göçmenlerin geçişine izin verildi. Ülkelerimiz, göçmenler için sadece bir geçiş noktasıydı ve asıl hedefleri AB ülkeleriydi.

Sırbistan göçmen krizi konusunda büyük övgüler aldı. Başbakanımız daha ilk günden sınıra çit çekilmeyeceğini açıkladı. AB’nin ekonomik nedenlerle göç edenlere sınırlarını kapatmasının ardından biz de bu karara uyduk. Biz Sırbistan sınırına giren her kim olursa olsun yardımda bulunduk. Ülkelerimiz AB üyesi olmasa da üye ülkeler gibi hareket ederek büyük sorumluluklar üstlendi. AB bize bazı mali destekler sağladı ancak bu harcamalarımızı karşılamadı. Ancak bunu bizim sorumluluğumuz olarak görüp zor durumdaki insanlara yardım ettik.

Tarihi açıdan bakacak olursak iki ülke arasında çok sayıda işbirliği anlaşması imzalandı. İkili ilişkiler hakkında ne söyleyebilirsiniz?

Bizim aramızda daha Yugoslavya döneminde hemen her alanda imzalanmış ancak bağımsızlıktan sonra uygulanan ve geliştirilen anlaşmalar mevcut. Geçen yılın Şubat ayında Makedonya ile Sırbistan hükümetlerinin Üsküp’te düzenlediği ortak Bakanlar Kurulu toplantısı sırasında 8 anlaşma imzalandı. Bu işbirliğimiz, ortak çıkarlarımızın aynı olduğu ve gelişmesine yönelik iyi niyeti gösteriyor.

Burada önemli bir nokta da 10. Koridoru söyleyebilirim. Her iki ülke için büyük önem taşıyan bu 10. Koridorun bizim tarafımızda kalan 30-40 kilometrelik bölümünü gelecek yılın başına kadar bitirmeyi planlıyoruz. Makedonya’daki Smokvitsa-Demir Kapı arasında 21 kilometrelik bölümün de gelecek yıl biteceğini umuyoruz. Bu şekilde ulaştırma alanında büyük bir adım atılacak. Otoyollar etrafında da ekonomik kalkınma daha hızlı gelişiyor.

Yatırımlar konusunda verilecek bir örnek olmadığını görüyoruz. Ancak ticaret hacmimiz gayet iyi durumda. Bu ticaret hacminin daha da artması için potansiyel var mı yoksa doyum noktasına ulaştı mı?

Sanıyorum ki gelecekte yatırımların arttırılması her iki ülkenin de önceliği olacak. Sırbistan’ın, başta Rusya olmak üzere Belarus ve Kazakistan’la da serbest ticaret anlaşmaları var. Bu Makedonyalı şirketler için ilgi çekici olabilir. Ortak şirketler kurarak, küçük ülkeler olarak büyük pazarlara açılabiliriz. Eğer işbirliği yaparsak potansiyelimiz büyür. Sırbistan, son dönemlerde yabancı yatırımcılar için iyi şartlar sunuyor. Batı Avrupa ülkelerinin yanında kapılarımız Türkiye, Asya ülkeleri, ABD ve herkese açık. Son seçimlerle Sırbistan demokrasinin gelişmesi yolunda olduğunu gösterdi. AB’yle müzakerelerde bazı başlıklar açıldı. Yatırımları çekmenin en önemli yolu siyasi istikrardır. 

Son 15 yılda 25 milyar avroluk yabancı yatırım çektik. Bu bizi memnun etmiyor çünkü fazlasını yapabileceğimizi biliyoruz. Yabancı yatırımları çekmek hükümetimizin en önemli öncelikleri arasında yer alıyor. 

İki ülkenin ortak Bakanlar Kurulu toplantıları düzenlemesinin siyasi ve ekonomik açıdan getirisi ne oldu?

Şimdiye kadar ülkelerimiz arasında iki ortak Bakanlar Kurulu toplantısı yapıldı. Her yıl Üsküp’te veya Belgrad’ta yapılması planlanıyor. Bu toplantılar çok verimli oluyor. Sırbistan bu tür toplantıları başta İtalya olmak üzere diğer başka ülkelerle de yapıyor. Bir yerde çeşitli konularda yetkili Bakanlar toplanıyor ve kısa sürede durumu değerlendirme, sorunları görme, çözüm üretme imkanı sağlanıyor. Toplantıların, seçimlerden sonra yeni hükümetlerin kurulmasının ardından devam edeceğini umuyoruz.

Ohri, Sırp turistlerin büyük ilgisini çekiyor. Bu yıl ilginin artmasını bekleyebilir miyiz?

Ohri, geleneksel olarak Sırbistan’dan çok sayıda turistin geldiği bir yer. Şu anda elimde turizm acentelerinden gelen bir bilgi yok ancak ilgi olacağından eminim. Son yıllarda Sırbistan tarafından ilgi azaldı. Bunu Ohri Belediye Başkanıyla da konuştum, nedenlerden birinin fiyatlar olduğunu düşünüyorum. Ohri hem kültürel hem tarihi açıdan çok güzel bir şehir. Sunacak birçok şeyi var. Air Serbia, Ohri’ye sezonluk seferler başlatmak için anlaşma imzaladı. Bunun turist sayısını arttıracağı konusunda ümitliyim. Geçen yıllarda bazı tatsız olaylar yaşanmıştı ancak bunlar geçmişte kaldı. Son iki yıldır Sırbistanlı polisler Ohri’de görev alıyor ve sonuçları gayet olumlu. 

Makedonya’daki Sırp azınlığı ve Sırbistan’daki Makedon azınlığı ne durumda? Bu azınlıkların iki ülke arasındaki ilişkilerde rolü nedir?

Komşu bir ülkede azınlığınızın olması her zaman önem teşkil eden bir konudur. Hem bir işbirliği köprüsü hem de azınlıklara milli kimlikleri, kültürleri, geleneklerini koruyarak bütünleştirmek açısından. 

Makedonya’daki Sırp azınlığı ve Sırbistan’daki Makedon azınlığının durumundan genel olarak memnunuz. Yasal olarak her türlü haklara sahipleri ve tabii ki uygulamada her zaman daha iyisi olabilir. Bu konuda da çalışmalıyız.

Azınlıklara sahip olmak aslında bir zenginliktir ve ülkeler arasındaki ilişkilerin gelişmesinde önem taşıyor. Buradaki Sırp azınlığı kamuda yer alıyor. İktidar partisi VMRO-DPMNE’yle koalisyonda olan ve milletvekili çıkartan bir partimiz var. Hiçbir şekilde bir engelleme yok. Sırpça eğitim ve basın konusunda adımlar atılabileceğini düşünüyorum. Sırp azınlığı bu konuda inisiyatif almalı. MTV bünyesinde Sırpça yayın yapılıyor ancak gerek yayın süresi gerekse de saatlerin memnun edici değil. 

Makedonya ile Sırbistan arasında açık sorular veya farklı görüşler var mı? Bunlar hangileri?

Her ne kadar ilişkiler dostane olsa da açık sorular elbette ki var. Dostlar arasında da bu tür görüş farklılıkları olur ancak önemli olan bu sorunların çözümü için iyi niyet olması. 

Bu sorulardan biri kiliselerin durumu hakkında. Devletler laik olduğu için bu sorunu çözemiyor. Ancak iki ülkenin Cumhurbaşkanları ve hükümetleri arasında anlaşmayla bu sorunun çözümü için iyi bir hava yaratılmak isteniyor. 

Diğer yandan bizim açımızdan görüş farkları olan bir nokta Kosova sorusu. Biz Kosova’nın tek taraflı bağımsızlığını kabul etmiyoruz. Makedonya ise Kosova’yı tanıdı ve bu konuda büyük görüş farkları var. 

Önemli olan farklılıkların diğer alanları etkilememesine izin vermemiz. Stratejik planlarımız ve önceliklerimiz var. Mevcut durumu pozitife çevirmeliyiz. Bölgede de böyle bir durum var ama uzun süredir var olan açık sorulara çözüm bulmamız gerekiyor.

AB’nin Sırbistan’a karşı ilgisi var. Aynı zamanda Rusya, son dönemde Türkiye, Çin ve Suudi Arabistan’dan da ilgi var. Bölgede bir istikrar unsuru olarak Sırbistan’ın gelecekteki konumu ne olacak?

Sırbistan kendi yolunu güçlü bir şekilde çizdi. Avrupa Birliği’yle bütünleşme ve aynı zamanda hem Rusya hem Çin hem ABD hem de diğer ülkelerle ilişkileri geliştirmek. Bu bizim için Yugoslavya döneminde olduğu gibi bir gelenek. Şu anda ilişkilerin gelişmesi için çalışıyoruz.

Sırbistan’ın gerçekten bir potansiyeli var. Ekonomik olarak da iyi imkanlarımız, işgücümüz var. Sırbistan, samimi bir şekilde bölgenin, Avrupa’nın ve tüm dünyanın barışı ve istikrarı için çalışıyor. Bu politikamız devam ediyor ve komşu ülkelerle sorunları çözeceğiz. Bizim stratejik konumumuz da bölgeye pozitif enerji saçmaya uygun. 

Son olarak okurlarımıza mesajınız nedir?

Türkiye Büyükelçiliği ve sayın Büyükelçiyle son derece dostane bir ilişkimiz var. Makedonya Türkiye Ticaret Odası’yla da yakın işbirliğimiz var. Türkiye ile Sırbistan arasında bir iletişim sağlamak adına bunları önemli görüyorum.

Makedonya’daki Türk ve Sırp topluluklarının da yakın ilişkilere sahip olması gerektiğini düşünüyorum. Buradaki Türk toplumu da sayısı daha az topluluklar arasında yer alıyor. Sırp azınlığı sizden organizasyon açısından çok şey öğrenebilir. İki toplumun Makedonya’daki haklarını elde etmesi için ortak çalışabileceğini düşünüyorum.

Yeni Balkan gazetesi olarak sayın ekselansları Büyükelçi Tomiç’e teşekkür ederken, Türkiye merkezli Halkbank’ın Makedonya’dan sonra Sırbistan’da da faaliyete başlaması hem Makedonya hem de Türkiyeli işadamları için iyi bir fırsat ve bölgesel işbirliği ve kalkınmaya  fayda sağlayacağını ifade etmek isteriz.