Geçtiğimiz hafta Emeklilik Fonları Düzenleme Ajansının (MAPAS) 2014 raporunu açıklayan Uzmanlar Konseyi Başkanı Bülent Derviş, gazetemize yaptığı açıklamada raporun içeriği hakkında bilgi verdi. Derviş, emeklilik şirketlerine kayıt olan vatandaşların hakları ve dikkat etmleri gereken husular hakkında da açıklamalarda bulundu.

2014 MAPAS adına nasıl geçti? Rakamlar neler gösteriyor?

Biz her yılın Haziran veya Temmuz ayında, bir önceki yıla dair çalışma faaliyetlerini ve emeklilik şirketlerinin ile fonların performanslarını yayınlıyoruz. Kısaca bu konuya değinmek gerekirse, raporumuz 7 ana bölümden oluşuyor. Bunların en önemlileri arasında emeklilik fonlarının çalışmaları yer alıyor. Vatandaşlarımızı en çok ilgilendiren konu da bu emeklilik şirketlerinin durumu.

Bildiğiniz üzere, Makedonya emeklilik sistemi üç ana sütundan oluşuyor. Devlet Emeklilik Fonu (PİOM) ilk sütunu oluşturuyor. Bunun haricinde, 2003 yılından bu yana işe giren her vatandaşın üye olduğu ikinci sütun dediğimiz zorunlu emeklilik fonu bulunuyor. Zorunlu emeklilik fonlarına yapılan maaş kesintisi yüzde 18'dir. Yüzde 12'lik kesinti PİOM'a, geri kalan yüzde 6'lık kısım ise ikinci sütuna gidiyor.

Geçen yıl ikinci sütuna üye olan kişi sayısında yüzde 6,6'lik bir artış oldu ve toplam üye sayısı yaklaşık 370 binin üzerine çıktı. Bu sayı, toplam sigortalı çalışanların yaklaşık yüzde 70'ini oluşturuyor. Bu oran önümüzdeki yıllarda da artamaya devam edecektir çünkü emekli olacak kişilerin yerine işe girecek olanlar ikinci sütuna da üye olacakları için oranın yüzde 100'e gelmesini bekliyoruz.

Emeklilik şirketleri toplanan primleri yatırımlara yönlendiriyor. İkinci sütunda toplanan toplam prim tutarı 540 milyon avro civarında. Emeklilik fonları bu sermayeyi vatandaşlar adına yatırıma dönüştürüyor. Emeklilik yaşı geldiğinde vatandaşın yatırdığı prim ve yatırımlardan elde edilen kar, bireye emeklilik maaşı olarak geri dönüyor. Emeklilik şirketlerinin yaptığı yatırımlar güven altında. Zaten kurumumuz MAPAS vatandaşlar ve üyelerin hakkını korumak için var. Bizler, kanunla belirtilen çerçeve içerisinde yatırım yapma imkanı veriyoruz. Genel itibariyle emeklilik şirketlerinin topladığı primlerin yüzde 60'ını devlet tahvili yada hazine bonosuna yönlendiriyor. Yanı devlete iç borç olarak veriliyor. Yüzde 25'lik kısım yurtdışındaki yatırım fonlarında ve kalan kısımlar banka mevduatları ile Makedonya borsasında değerlendiriliyor.

Üçüncü sütunda durum neler?

Emeklilik sisteminin üçüncü ayağı da bireysel emeklilik sistemi. 2009 yılının ikinci yarısından itibaren bu sistem hayata geçirildi. Emeklilik fonu üyeleri, ev hanımları, çalışan-çalışmayan herkesin üye olabileceği bir sistem. Birey kendi veya eşi adına emeklilik fonlarında bir hesap açıyor ve her ay, üç ayda veya altı ayda bir, zaman ve hesaba eklenecek para sınırı olmadan özel emeklilik fonuna yatırabiliyor. Bu miktar da yatırımlara yönlendirilerek, emekli olunduğunda bir seferden veya emeklilik maaşına eklenerek geri alınabilir. Bireysel emeklilik sistemine üye olan kişiler, emeklilik yaşı olan 64 ve 62'den on yıl önce, yani erkekler için 54 ve kadınlar için 52 yaşından gün aldıklarında toplanan parayı geri alabilir.

İstatistiklere bakacak olursak, üçüncü sütuna üye sayısı 2013 yılına göre geçen yıl yüzde 10 arttı. Toplam üye sayısı 20 binin üstüne çıkarken, toplanan primler 8,2 milyon avroya çıktı. Primler, zorunlu emeklilikte olduğu gibi aşağı yukarı aynı yerlere yönlendiriliyor.

Vatandaşların en çok dikkat etmesi gereken konular ve hakları neler?

Zorunlu emeklilik sisteminde haklar da bazen kısıtlı oluyor. Devlet, işe giren vatandaşların emeklilik sistemine üye olmasına zorunlu kılıyor ama hangi emeklilik şirketine üye olunacağı konusunda serbestlik var. Vatandaşlar bunu bilmediği için önüne gelen her anlaşmayı imzalıyor. Vatandaşlarımızı uyarıyoruz, 2 tane emeklilik şirketi var ve nasıl banka hesabı açarken bankaların performansına bakılıyorsa burada da aynısı yapılmalı. İki şirketin performansını karşılaştırılıp karar verilmeli.

Biz MAPAS olarak, emeklilik şirketlerinin üyelerine yıl boyunca en az bir kere bilgi vermesini zorunlu hale getirdik. Geçen yıl yeşil zarf olarak adlandırılan uygulamayı devreye soktuk. Emeklilik şirketleri, yeşil zarflarda bir yıl içerisinde bireylerin emeklilik primleri hakkında basit ve herkesin anlayabileceği şekilde bilgi veriyor.

Emeklilik şirketlerinin gayret göstermesine rağmen postane veya adresine değiştiren vatandaşların eline bu zarfların ulaşmaması da büyük sorun. Özellikle başka şehre taşıyan vatandaşlar bilgilerine güncellesin veya bize gelerek bu konu hakkında bilgi alsın.

Bu yılki beklentileriniz neler?

Bu yılda üye sayımızda artış olacaktır çünkü işe girenlerin zorunlu olarak emeklilik sitemine üye olması gerekiyor. Üye sayısının artmasıyla sermaye artışı da yaşanacak. Önemli olan bizde halkın bilgilendirilmesi. Sistem yavaş yavaş artık oturmuş durumda ve yürüyor. Bizim çabamız bu sistemi sadece sistemi kuran ve çalışn kişilerin değil herkese yayılması. Halkı bilgilendirmek adına, özellikle lise ve üniversitelerde yaptığımız tanıtımlar gibi ekonomi odalarında da emeklilik fonları hakkında tanıtımlar yapacağız.

Onun haricinde basın aracılığıyla halkımıza ulaşmaya çalışacağız. İnternet siteleri ve sosyal medya aracılığıyla vatandaşları bilgilendireceğiz. Üyelerimiz ortalama yaşı 34 ve çoğu sosyal medyayı kullanıyor.

Birçok AB projesinin kullanarak, halkımızı bilgilendirmek konusunda MAPAS ve emeklilik sistemiyle ilgili daha fazla bilgi vermeyi amaçlıyoruz.