(Yer: Koca Dere, fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 3 - Temmuz - 2015)

Makedonya Kızılalma-Karaman Yörüklüğü sınırları içerisinde iki tane “Koca Dere” adlı ırmak bulunmaktadır. Bu iki ırmaktan biri Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın kuzey yönünden güney yönüne doğru akarken, öbürü Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın batısında bulunup, doğu yönden batı yöne doğru akmaktadır.

Bu yazımızda, Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın batısında bulunan, doğu yönden batı yöne doğru akan “Koca Dere” ırmağından söz edeceğiz.

*****

Koca Dere Adı

Koca Dere, Türkçe “Koca” sıfatı ve “Dere” adından oluşmuş bir ırmak adıdır. Makedonya Kızılalma-Karaman Yörüklüğü’nde var olan eñ önemli iki ırmaktan biridir.

Irmağa “Koca Dere” adını verenler, 14. yüzyılın soñlarından itibaren Anadolu’dan (Özellikle Karamanoğulları Beyliği sınırları içerisinden) bu bölgeye göçüp konan ve günümüzde varlıkları hâlâ devam eden Kızılalma-Karaman Yörükleri’dir.

Irmağa “Koca Dere” adının verilmesinin nedeni, yaşlı Yörüklerin anlattığına göre, bu ırmağın bölgede en büyük dere olmasından ötürüdür.

Makedonya Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin verdiği Koca Dere adı, sözlü konuşmalardan -anlatımlardan- yazılı kaynaklara da geçmiştir. Hem Türkçe hem Makedonca yazılı kaynaklarda ırmağın adı, Türkçe ve Makedonca biçimiyle “Koca Dere - Коџа Дере” dir. İliya Petruşevski - Blagoya Markoski’nin birlikte yazdığı “Реките Во Македонија” (Makedonya’da Irmaklar) adlı kitapta, ırmağın adı Türkçe biçimiyle “Коџа Дере” (Koca Dere) verilerek, açıklaması şu şekilde yapılmıştır:

“Коџа Дере, река на западинот дел од планината Плачковица во пределот на Јуруклук, источно од Штип, лева притока на Брегалница.”

(Koca Dere, Aktaş Dağı’nın batı bölümü ile Yörüklük bölgesinde yer alan,  İştip’in doğusunda ve Bransa’ya soldan karışan bir ırmaktır.)

*****

Irmağın Konumu

Makedonya Kızılalma-Karaman Yörüklüğü’nün ortasında, Aktaş Dağı’nın batısında yer alan Koca Dere, doğu yönden batı yöne doğru gitmektedir/akmaktadır. Aktaş Dağı’nda kaynayıp, doğudan batıya doğru akarak, Karbintsi Köyü yanında, soldan Bransa  (Bregalnitsa) ırmağına dökülmektedir.

Kutsa Yörük Köyü’nün içinden geçen ırmağın sağında, kuzeyinde: Miçaş, Aktaş Gerceli (Aktaş Pırnalı), Habipli (Ebipli), Yonuzlu, Terzili, Kepekçili, Kulağuzlu; ırmağın solunda, güneyinde: Seydili, Hocalı, Kurfallı ve Kuçulat Kızılalma-Karaman Yörk köyleri yer almaktadır.

*****

Koca Dere Değirmenleri

Koca Dere, Türk Günü’nde (Osmanlı Döneminde) ve sonrasında, Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin değirmenlerinin çok olduğu bir ırmak imiş. Gümümüzde dahi değirmenlerin olduğu yerler bellidir, yıkıntıları hâlâ ayakta durmaktadır. Kurfallı Köyü’nden Dermenci İbrahim’in değirmenin yıkıntıları bellidir. Türk Günü’nde Yörükler terekelerini (mısır, arpa, buğday) bu değirmenlere götürüp öğüttürürlermiş. Yörüklerin anlattığı, benim dinlediğim anlatılara (yaşanıklara: yaşanmış gerçek olaylara) göre, Türk Günü ve sonrasında Yörükler çok yoksuzluk, fakirlik ve açlık görmüşler. Kimi ailelerin yiyecek ekmeği, öğüttürecek terekesi yokmuş. Yaşlı Yörükler: “dedelerimiz hep dermen yollarında idi. Bir kütle, bir şinik un için haftalarla beklerlerdi. Yiyecek ekmeğimiz yok udu…”

Yörüklerin anlattığına göre, Yörükler bütün gün, gece değirmenlerde sıra beklerlermiş. Farklı köylerden gelip, değirmenlerde buluşan Yörükler arasında güzel, heyecanlı muhabbetler olurmuş. Hatta “sıra dermende olur.” ve “çok mābet dermende yapılır.” atasözlerinin bundan kaldığını söyler Yörükler. Değirmencilikten kalan ve Yörüklerin söylediği bir diğer atasözü ise: “sat dermeni kazdır argını” dır.

*****

Koyunların Sulandığı, Gölgelendiği Dere

Sıcak yaz aylarında eskiden, bundan 10 yıl öncesine kadar Yörük yanaşıkları (çobanları) koyunu, sığırı, keçisi ne varsa hepsini alır, sulamak için Koca Dere’ye indirirdi. Yaz aylarında Koca Dere, Kulağuzlu, Kepekçili, Yonuzlu, Ebipli, Aktaş Gerceli, Kutsa, Hocalı, Kurfallı köylerinden yanaşıklarla dolup taşardı. Yörük yanaşıklarının buluşma, konuşma yeri idi orası.

Yörük yanaşıkları, sıcaklık basar basmaz, koyunlarını dereye indirip dere kıyısındaki seriñ koz (ceviz) gölgelerine götürüp yatırırlardı. Koyunlar ceviz gölgeliklerinde gölgelenirlerken, kendileri de bir ağaç gölgesine toplanırlardı. Bir araya toplanan Yörük delikanlıları, önce ekmeklerini (yemeklerini) yerler, sonra biraz dinlenip oyun oynamaya, güreş tutmaya başlarlardı. Balık tutamak ise ayrı bir zevk idi onlar için... Öğlenden sonra derenin suyu ısınamaya başladığı zaman ise Yörük delikanlıları, derenin içindeki göllere çimmeye (yıkanmaya) giderlerdi. Murat Gölü ve Dipsiz Gölü’nde çimmek ayrı bir sevinç idi onlara… Çimdikten soñra herkes bölüğünün başına gider, koyunlarını yattığı koz gölgesinden kaldırır; koyunlar, dere aşağı ya da dere yukarı otlamaları için bırakılırdı. Koyunlar, dere sağrası (serini) içinde gölge yerlerde otlayarak, geldikleri yerden evlerine doğru yayılarak giderlerdi. Yanaşıklar da kendi koyunlarıyla birlikte evlerine dönerlerdi. Bu yaşamaya benim de katıldığım ve tanıklık ettiğim olurdu.

*****

Koca Dere Gölleri

Koca Dere Gölleri, 14. yüzyıldan beri Yörüklerin varlığına tanıklık etmektedirler. Yıllarca sayısız Yörük delikanlısının çimdiği, yunduğu, eğlendiği göllerdir bunlar. Göllerin hepsinin bir adı, adıyla ilgili bir anlatısı var. Hepsinin adı Türkçedir ve bu adları oradaki Yörükler vermiştir. Murat Gölü, Kazan Gölleri, Emin Ağa Uçtuğu Göl ve Dipsiz Göl vb…

Murat Gölü, Yörüklerin anlattığına göre, bu gölde çok eskiden, daha Türk Günü’nde “Murat” adlı bir kişi boğulmuş, ölmüş ve adı ondan “Murat Gölü“ olmuş.

Kazan Gölleri, bu göllerin şekli kazana benzediği için onlara da “Kazan Gölleri” denmiş, Yörüklere göre.

Emin Ağanın Uçtuğu Göl, Türk Günü’nde “Emin Ağa” adlı bir kişi, -o zaman sansar derisi çok ederli (pahalı) imiş- bu gölün karşı yakasında bir delikte bir sansar görmüş. Sansarı yakalamak için geceleyin o gölün karşı yakasına gitmiş. Geceleyin sansarı yakalamaya çalışırken oradan aşağıya doğru uçmuş (düşmüş). Emin Ağanın uçtuğu bu göle bundan sonra “Emin Ağanın Uçtuğu Göl” denmiş. Böyle anlatır yaşlı Yörükler.

Dipsiz Göl, Koca Deren’in eñ deriñ gölüdür. Dipsiz Göl denmesinin sebebi, çıplak gözle dibinin görünmemesidir, deriñ olmasıdır.

(Yer: Koca Dere, Göl: Murta Gölü, Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016)

 

(Yer: Koca Dere, Göl: Kazan Gölü (Birinci Kazan Gölü), Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016)

(Yer: Koca Dere, Göl: Kazan Gölü (İkinci Kazan Gölü), Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016) 

(Yer: Koca Dere, Göl: Kazan Gölü (Üçüncü Kazan Gölü), Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016) 

(Yer: Koca Dere, Göl: Emin Ağanın Uçtuğu Göl (emin ān uştū göl), Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016) 

(Yer: Koca Dere, Göl: Dipsiz Göl, Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 25-Haziran-2016)