Ograjden Yörüklüğü
Genel/bütün Makedonya Yörüklüğü (Doğu Makedonya) sınırları içerisinde bulunan özel/parça Makedonya Yörüklükleri’nden biri Ograjden Yörüklüğü’dür.
*****
Yörüklük’ün Adı
Adını, Makedonya’nın “Ograjden” dağından alan bir Yörüklük’tür.
Sırp yazarlarından L.M. Kostić, Makedonya’nın üç ayrı yerinde Yörüklük’ün bulunduğunu bildirerek, bu Yörüklükler’den birinin “Ograjden Yörüklüğü” olduğunu belirtmektedir:
“… трећи (Јуруклук) у јужној подгорини Ограждена…”
(… Üçüncü (Yörüklük) Ograjden’in güney tepelerindedir…)
Biz bu yazımızda, Sırp kaynaklarında geçen “Ograjden Yörüklüğü” adını kullanmayı yeğledik.
Aynı Yörüklük’e kimi kaynaklarda “Usturumca Yörüklüğü” de denmektedir. Usturumca şehrinin dolayında bulunmasından ötürü kimi Makedonca kaynaklarda “Струмички Јуруклук” (Usturumca Yörüklüğü) olarak ta geçmektedir. Ancak bizim kast tetiğimiz Yörüklük, Usturumca şehrinin kuzeydoğu, kuzey ve kuzeybatısında yer alan Ograjden Yörüklüğü’dür; Usturumca şehrinin güney ve güneybatısında yer alan Yörüklük buna dâhil değildir.
Biz, bu Yörüklük’ün sadece iki adını yazdık. Söz konusu Yörüklük’ün bu iki adının dışında başka adları da bulunmaktadır.
*****
Yörüklük’ün Sınırları
Ograjden Yörüklüğü’nün sınırları kesin olarak çizilemese de, genel olarak belirtilecek olunursa, Usturumca şehrinin kuzeydoğu, kuzey ve kuzeybatısını kapsamaktadır.
Yörüklük; dağ olarak Ograjden Dağı’nın güney eteklerinde, ırmak olarak Strumeşnitsa Irmağı’nın kuzeyinde ve şehir olarak Usturumca’nın kuzeydoğu, kuzey ve kuzeybatısında konumlanmaktadır.
*****
Yörüklük’e Konan Yörük Tâifeleri/Cemâatları
Türk Günü’nde (Otmanlı Döneminde) Yörüklük’e Konan Yörük Tâifeleri;
Cemâatın Adı: Çanak, Çanaklı, Çanaklı Yörükleri
Yerleşim Yeri: Usturumca Kazası (Köstendil Sancağı)
Bağlı Olduğu Topluluk: Türkmân Yörükân Tâifesi.
Cemâatın Adı: Göçerli, Göçerili
Yerleşim Yeri: Usturumca Kazası (Köstendil Sancağı)
Bağlı Olduğu Topluluk: Türkmân Yörükân Tâifesi.
Cemâatın Adı: Hamzalı
Yerleşim Yeri: Usturumca Kazası (Köstendil Sancağı)
Bağlı Olduğu Topluluk: Türkmân Yörükân Tâifesi.
*****
Yörüklük’ün Tarihi
Ograjden Yörüklüğü, Makedonya Yörüklüğü’nde bulunan coğrafȋ ve tarihi bir Yörüklük’tür.
1371 Meriç Şavaşı’ndan sonra Makedonya’nın yolları Türklere açılmıştır. 14. yüzyılın sonuna doğru Türkler tarafından fethedilen Usturumca şehri ve dolayına, fetihle birlikte Anadolu’dan Oğuz Türkleri/Yörükler kondurulmuş/yerleştirilmiştir.
Usturumca dolayına –Usturumca’nın kuzeydoğu, kuzey ve kuzeybatısına- ve Ograjden Dağı’nın güney eteklerine konan Yörük Tâifeleri/Cemâatleri zamanla, bu bölgede miktar, nüfus olarak çok, yoğun ve zaman olarak sürekli, kesintisiz bulunmalarından, yaşamalarından dolayı söz konusu bölge Yörüklük adını alarak, günümüze de bu adla gelmiş; şimdi de aynı adıla yaşamaktadır.
*****
Ograjden Yörüklüğü’ndeki Yörük Köyleri
Ograjden Yörüklüğü’nde bulunan kimi Yörük köyleri şunlardır; Kuşkullu, Suşevo, Yüksek Mahalle, Karaçalı, Kıdırlı, Çanaklı, Göçerli ve Hamzalı.
Kuşkullu
Türk Günü’nde (Osmanlı Dönemi) Radoviş kazasına bağlı olan Kuşkullu köyü, şimdi Vasilevo İlciğine (Belediyesine) bağlı Türkçe adlı bir köydür.
1953 yılına kadar çık (tamamıyla) Türklerin yaşadığı köy olan Kuşkullu, bu tarihten sonra yaşanan göçlerle boşalmaya başlamıştır. Bir Bulgar kaynağına göre 1900 yılında köyde 75 Türk yaşamaktadır. 1953 yılında 251 Türk’ün, 1961 yılında sadece 4 Türk’ün yaşadığı köyde, 1971 yılına gelindiğinde köy tamamen Türk’süzleşmiştir.
Suşevo
1900 yılında 190 Türk’ün yaşadığı yerdir Suşevo. “Yörük Köyü” diye yazar bir Sırp eserinde. Günümüzde ise bu yerde köy var, ama köyün Yörükleri yoktur; onlar da göç yollarını tutmuşlar; gersin geri Anadolu’ya göçmüşlerdir. Yörük’ün kaderidir göç, ama bu kez gersin geridir. Mevsimlik göç değil, zordan bir göçtür bu. Bu köy de Türksüzleşmiştir…
Yüksek Mahalle
Ograjden Yörüklüğü’nün en büyük ve en önemli köyü Yüksek Mahalle’dir. Sırp yazarlar Yüksek Mahalle hakkında “Yörük köyü” tanımını kullanırlar.
Ograjden Yörüklüğü’nde bulunan Yüksek Mahalle köyü adını, Mahalle tâbiri ve bulunduğu yüksek yerde olma konumundan dolayı almıştır. Köyün adı Türkçe yüksek sıfatı ve Arapça Mahalle adından oluşturulmuştur. Köye bu sıfatı –Yüksek sıfatını- Türk Günü’nde (Otmanlı Döneminde) Usturumca şehrinde yaşayan Türkler vermiştir. Yüksek sıfatının verilmesi, köyün bulunduğu konumdan dolayıdır. Mahalle adı Arapça’dır ve Arapça “mahal- محل(yer)” dan gelir. Osmanlı bürokrasisinde Oğuz boylarından ayrılan küçük tâifelere/cemâatlere mahalle adının verildiği kaynaklarda görülmektedir. Usturumca şehrinin kuzeyine, Ograjden Dağı’nın güney eteklerine konan Yörük tâifesine Osmanlı bürokrasisi Mahalle tâbirini kullanmıştır. Kısacası, Yüksek Mahalle adı, Usturumca şehrinde yaşayan Türklerin verdiği Yüksek sıfatı ile Osmanlı bürokrasisinin verdiği Mahalle adından ortaya çıkmıştır; köyün adı Yüksek Mahalle olmuştur.
Yüksek Mahalle köyü 19. yüzyılda çık (tamamıyla) Türk köyüdür. 1878 yılında İstanbul’da basılan ve sadece erkek nüfusun sayıldığı bir eserde köyde 20 aile ve 55 Türk’ün yaşadığı yazmaktadır. Bulgar kaynakları 1900 yılında Yüksek Mahalle köyünde 185 Türk’ün varlığından bahsetmektedirler. 2002 yılında Makedonya Cumhuriyeti’nde yapılan son nüfus sayımına göre köyde 497 kişi bulunmaktadır.
Karaçalı
Bugün yeri bom boş olan bir Yörük köyü de Kara Çalı köyüdür. Günümüzde köyün adı var, kendisi yoktur. 1900 yılında 50 Türk’ün yaşadığı köyü göç denen hadise yakalayarak kaderini olumsuz etkilemiş, Koca Bozgun’dan (Balkan Savaşları) sonra köyde kimse kalmamıştır.
Kıdırlı
Günümüzde yerinde yeller esen köyden biri de Kıdırlı Yörük köyüdür. Bulgar kaynakların verdiği bilgiye göre 1900 yılında 140 Türk’ün yaşadığı köyün sonu tıpkı öbür Türk köyleri gibi göçle bitmiştir.
Çanaklı
Çanaklı Yörük köyü de adını, Türk Günü’nde Ograjden Dağı’nın güneyine, Usturumca şehrinin kuzeyine konan Türkmân-Yörükân Taifesi olan “Çanaklı Cemâatı” ndan aldığı bilinmektedir. Yörük cemâatının konduğu yer, zamanla, Yörük köyüne dönüşmüştür.
Sırp eserleri de Çanaklı köyünün “Yörük köyü” olduğuna tanıklık etmektedir.
20. yüzyılın başlarında 400 Türk’ün yaşadığı yerdir Çanaklı. 1953 yılına kadar nüfusta biraz artış olsa da bu sayı pek değişmez. Ancak daha sonra bu sayı azalarak 2002 yılında yapılan son sayımda 41’e düşmüştür.
Göçerli
Türk’ün yörük yaşama biçimini anlatan köyün adı, Türk Günü’nde Anadolu’dan Makedonya’nın Usturumca şehrinin kuzeyine, Ograjden Dağı’nın güney eteklerine konan bir diğer Türkmân-Yörükân tâifesi olan “Göçerli/Göçerili cemâati” nden gelmektedir.
Göçerli köyü, Usturumca ovasında bulunmasına rağmen sınırları Ograjden dağına kadar ulaşmaktadır.
19. yüzyılda çık Türk köyüdür Göçerli. 1900 yılında 450 Türk yaşamaktadır köyde. Koca Bozgun’ndan sonra boşalmaya başlayıp günümüze kadar Türk’ün kalmadığı köylerden biridir Göçerli Yörük köyü.
Hamzalı
Halk arasında Amzalı olan Hamzalı köyü de diğer iki Yörük köyü gibi adını, Türk Günü’nde Ograjden Dağı’nın güneyine, Usturumca şehrinin kuzeyine konan Türkmân-Yörükân Taifesi olan “Hamzalı Cemâatı”ndan alarak, zamanla, cemâat adı köy adına dönüşmüştür. Bugün Hamzalı cemâatı yerine Hamzalı köyü denir.
Hamzalı köy ikiye ayrılmıştır: Yukarı Hamzalı ve Aşağı Hamzalı. Yukarı Hamzalı daha çok Türklerin yaşadığı yer olarak kayıtlara geçmiştir.
Koca Bozgun’dan sonra göçün yakalamadığı Türk köyü yoktur. Göçten en çok nasibini alan köylerden biri de hiç şüphesiz Hamzalı’dır. 1900 yılında 910 Türk’ün yaşadığı yerde, bu sayı 1953 yılında 13 Türk’e inmiş ve 2002 yılına 8 Türk’le gelinmiştir.
*****
Özet olarak belirtecek olursak Türk Günü’nde Türklüleşen Ograjden Yörüklüğü Koca Bozgun’dan sonra Türksüzleşmeye başladı. Buna rağmen bugün Yüksek Mahalle köyünde nüfus artmakta olup Türksüzleşmeyi durdurmaktadır.
*****
Ograjden Yörüklüğü’nün Özellikleri
Ograjden Yörüklüğü’nde yaşayan Yörüklerin özellikleri;
- Dil (Ağız) olarak “geniş zaman” kullanılır: gelir, gider, alır, salır; yapārlar, bakārlar…
- Genizcil n sesi /ñ/ pek kullanılmaz.
- “Yörük olma bilinci” azalmış olsa da hâlâ mevcuttur.
- Fizyolojik tip olarak (genelde); sarışın, ince ve uzundurlar. Yörük (Oğuz) olmalarına rağmen fizyolojik olarak Kıpçak Türk’ü tipolojisi de bulunur.
- Dini inanç bakımından “Sünnȋ Türk Müslümân”dırlar.
- Köyler arasında kimi yönden farklılıklar bulunur.
- Bu haber 06-11-2018 tarihinde yayınlanmıştır.