Makedonya’da yaşayan Türklerin belki de en büyük sorunlarından biri olan göç meselesi, yıllarca baskılar veya çeşitli nedenlerle araştırılamadı. İkinci Dünya Savaşı sonrası başlayan göç dalgasında, yüz binler olarak gösterilen ve çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu Müslüman halkı Türkiye’ye göç etti.

Makedonya diplomasisinde uzun yıllar boyunca görev alan ve şimdilerde “Makedonya Türklerinin ve Diğer Müslüman Halkların İkinci Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’ye Göçü” adlı kitabı üzerinde son çalışmalarını yapan Salim Kerimi’yle bir söyleşi yaptık.

Kerimi, Makedonya Türklerinin göçü üzerinde Makedonya, Sırbistan ve Arnavutluk’ta resmi evrakları araştırarak önemli bilgilere ulaştı.

 Kitabınızın ana konusu nedir?

Son ve halen yayınlanmamış kitabının konusu, Makedonya’da yaşayan Türklerin en acı verici sorunlarından biri olan İkinci Dünya Savaşı sonrası yaşanan toplu göç. Kitabımda, Türklerin yanı sıra Arnavut, Boşnak ve diğer Müslüman halklara gibi Müslüman halklarının göçüne de değiniliyor.

Amacım, İkinci Dünya Savaşı öncesi ve sonrası genel olarak Yugoslavya, özelde ise Makedonya’nın 20. yüzyılın 50 ve 60 yılları arasında Müslüman halka karşı yürüttüğü politikaların objektif bir şekilde yansıtılması. Bu kitapla, Yugoslavya ve Makedonya’nın yakın geçmişinde Türk, Arnavut, Boşnak ve diğer Müslüman halklara karşı Türkiye’ye göç etmeleri için uygulanan baskıyı aydınlatmak istiyorum.

Buradaki önemli bir nokta, dönemin Yugoslav ve Makedon iktidarının tavrı, yüzyıllarca bu topraklarda birlikte yaşamış ve yaşayacak olan Makedon, Türk, Arnavut, Boşnak, Ulah, Romen veya Sırp olsun, sıradan insanların arasındaki ilişkiyle hiçbir şekilde bağdaşmıyor.

Okurlarımıza kitabınızın içeriği hakkında biraz bilgi verir misiniz?

Kitabın Makedonca olarak yazıldı ve yedi başlıktan oluşuyor. Birinci başlıkta, Türklerin ve diğer Müslüman halkların Balkanlar’dan sürgün edilişi meselesinin başlangıç noktası/fikri, konularla ilgili genel bilgilere yer verilmiştir. Diğer beş başlıkta ise Sırplar, Hırvatlar ve Slovenler/ Yugoslavya Krallığının Müslümanlara karşı davranışı/tutumu, Yugoslavya Halk Federatif Cumhuriyeti’nden Müslümanların göçüyle ilgili Türkiye’nin, Arnavutluk’un ve Yugoslavya’nın politikaları, İkinci dünya savaşı sonrası Makedonya Halk Cumhuriyeti’nden Türklerin göçü, Yugoslavya/Makedonya Halk Cumhuriyeti Müslüman halkların Türkiye’ye göçüyle ilgili farklı araştırmacıların tutumları ile ilgili görüşlerim, göç hakkında anılar, şahitlikler ve yorumlar ile Yugoslavya’dan/Makedonya’dan Türklerin ve diğer Müslüman halkların göçüyle ilgili medyadaki yankılar ele alınıyor.

Hazırlama aşamasında birçok arşiv belgesi, kitaplar ve göçe tanık olanların görüşlerini aldım. Özellikle, Makedonya Bilim ve Sanatlar Akademisi, Makedonya Devlet Arşivi, Sırbistan Dışişleri Bakanlığı Diplomasi Arşivi, Yugoslavya Arşivi, Arnavutluk Dışişleri Bakanlığı Diplomatik-Tarih Arşivi ve bu konu üzerinde çalışan Türk araştırmacıların yazıları, çalışmamda büyük bir öneme sahip.

Kitabı hazırlarken, Türk, Makedon, Arnavut, Boşnak, Sırp, Bulgar, Rus, Amerikan, İngiliz, Fransız ve Alman başta olmak üzere çeşitli ülkelerin yazarlarının yazdığı 50’nin üzerinde konuyla alakalı kitap okudum.

Umuyorum ki kitabım ilgi görecek ve burada varılan sonuçlar üzerinde başlatılacak yeni tartışmalar beni mutlu edecektir.

Peki hangi sonuca vardınız? Türk veya Müslüman halkın göçü Yugoslavya makamlarının gösterdiği gibi gönüllü mü yoksa zoraki bir göç müydü?

Bu sorunuzun cevabına bir soruyla başlamak istiyorum. Acaba dünyada, hiçbir sebep olmadan yüzyıllarca yaşadığı bir yeri gönüllü olarak bırakıp gidecek biri var mıdır? Elbette ki hayır. İkinci Dünya Savaşının ardından Makedonya’da yaşayan Türkler ve diğer Müslüman halklar, yavaş ama güçlü bir şekilde yeni oluşan siyasi, ekonomik ve toplumsal yapıya ayak uydurmaya başladı ve Türkiye’ye göç etmek için bir nedenleri yoktu.

Maalesef, yeni kurulan halkçı-komünist iktidar, Krallık Yugoslavyası’nın, 1938’de Türkiye’yle imzaladığı anlaşma kapsamında Müslüman olmayan halkın Türkiye’ye gönderilmesi için varılan anlaşmayı gündeme aldı. Bunun gerçekleşmesi için ilk olarak 1950 yılında, Yugoslavya ve Türkiye arasında daha önceden göç etmiş Türk ve Müslüman halklarının mallarının tazmin edilmesi için varılan anlaşmayı, Ocak 1953 yılında imzalanan “Centilmenlik Anlaşması” ve aynı yılın Mart-Nisan aylarında Yugoslavya Dışişleri Sekretaryası ve Türkiye Cumhuriyeti Belgrat Büyükelçiliği arasında imzalanan anlaşmalar izledi.

Yani, kısaca özetlemek gerekirse göç etmeyi Türkler, Arnavular ve Boşnaklar istemedi. Göç onlara dayatıldı.

Kitabınız ne zaman yayınlanacak?

Şu anda kitabımı dört önemli şahıs değerlendirmek üzere okuyor. Bunlar arasında araştırmacı yazar Fahri Kaya, üniversite hocası Prof. Dr. Ferid Muhiç, Belgrat’taki Yakın Dönem Sırbistan Tarihi Enstitüsünden  Dr. Vladan Yovanoviç ve üniversite hocası ile Logos A yayınevi müdürü Adnan İsmaili bulunuyor.

F.Muhiç ve V.Yovanoviç’in kitabın eleştirmenleri olmasını umuyorum ve kitabımın Allah nasip ederse bu yılın sonu veya önümüzdeki yılın başında yayınlamayı düşünüyorum.

Daha önceden bahsettiğim gibi kitabım Makedonca olarak yazıldı fakat aynısını Türkçe ve İngilizce olarak da yayımlamak istiyorum.

21 Mart 1950’de Resne’ye bağlı Yukarı Bela Çerkva köyünde dünyaya gelen Kerimi, orta öğrenimini Debre lisesinde tamamladı. 1975 yılında Üsküp’teki “Aziz Kiril ve Metodiy“ Üniversitesi Felsefe Fakültesi Tarih Bölümünden mezun olan Kerimi, Ekim 1976’dan Aralık 1978’e kadar Saray semtindeki orta okulda tarih öğretmenliği yaptı.

1979-1991 yılları arasında Makedonya Sosyalist Cumhuriyeti Dış İlişkiler Sekreteryasında çalışan Kerimi, 1991 - 2014 yılına kadar Makedonya Dışişleri Bakanlığı bünyesinde çeşitli görevlerde bulundu.

Kerimi, 1 Aralık1993’ten 10 Haziran 1997’ye kadar Makedonya Cumhuriyeti Tiran Büyükelçiliğinde Müsteşar olarak görev yaparken, 6 Ekim 2000’den 30 Haziran 200’e kadar Makedonya Cumhuriyeti’nin Ankara Büyükelçiliğinde Elçi Müsteşar ve Ekim 2000’den Ekim 2001’e kadar Maslahatgüzar olarak çalıştı.

Haziran 2007’den Aralık 2009’a kadar Makedonya Cumhuriyeti Kopenhag Büyükelçiliğinde Maslahatgüzar olarak görev alan Kerimi, 30 Haziran 2011’e kadar Kopenhag’ta Elçi Müsteşar görevini sürdürdü.

S.Kerimi, daha yayınlanmamış, “Diplomatik Günlüğü 1979-2011” adlı kitabın da yazarıdır.