Prof. Dr. İrfan Morina

Makedonya kökenli Türk bilim insanı Prof. Dr. Melahat Pars, yabancı diller konusunda Türkiye’nin en köklü fakültesi olan Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde çalışan ve çalıştığı fakülteyi en iyi şekilde temsil eden nadir bilim insanlarından biridir. Prof. Dr. Melahat Pars’ın akademik çalışmalarına bakıldığında, eserlerinin tamamında Balkan edebiyatlarında Türk etkileri ve Türk-Osmanlı imgesi üzerinde çalıştığını görürüz. Daha önce hiç değinilmeyen konuları büyük bir titizlik ve bilimsel kanıtlarla ortaya koyan Profesör Pars bu açıdan hem Balkanlar hem de Türkiye’de ilkleri başlatmakla kalmayıp, ecdadının geçmişine sahip çıkan ve Osmanlı’nın hak, adalet, hoşgörü özelliklerini Balkan bilimine sunup Balkan kökenli akademisyenlerin de dikkatini çeken çok önemli bir isimdir.  Örneğin, hepimizin bildiği gibi başta Nobel ödüllü Sırp yazar İvo Andriç olmak üzere, Petar Petroviç Nyegoş, İvan Majuraniç, Voydan Çernodrinski, Branislav Nuşiç, Yordan Yovkov gibi edebiyatçıların eserlerinde Türk imgesini ele almış ve çok başarılı çalışmalar ortaya koymuştur. Bu başarılı çalışmaları Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığının da dikkatini çekmiş olacak ki  tarafından da takdir edilip 1998 yılında “Makedon Dram Eserlerinde Türkler ve Türk İzleri” ve  2004 yılında “Makedon ve Sırp Romanlarında Türkler ve Türk İzleri” kitaplarını yayımlamayı uygun görmüştür.

Prof. Dr. Melahat Pars’ın bu bağlamda başarılı çalışmaları hakkında uzun uzun tespitler yapılabilir ancak bugünkü yazımızın asıl değinmek istediği konu Türk Dil Kurumu tarafından 2020 yılında yayımlanan “Türkçe- Makedonca” sözlüktür. Günümüze kadar Türk Dil Kurumu temel kaynak olarak nitelendirilen çok sayıda iki dilli sözlük yayımlamıştır. İki dilli sözlüklerin en önemli özelliği sözlüksel eşdeğerleri sağlamak ve yabancı dil öğrenmede yardımcı olmaktır. Dolayısıyla iki dilli sözlükler, okuduğunu anlama konusunda ve sözcük öğrenimi konusunda en çok başvurulan kaynaklardır. Bu yüzden iki dilli sözlüklerde titizlik çok önemlidir.

Sözlüğü incelediğimizde uzun yılların emeği göze çarpar çünkü kelimelerin Makedonca karşılıkları konusunda titizlikle çalışıldığı ve her kelimenin tam anlamının kullanıldığı görülür. Daha önce yine Türk Dil Kurumu tarafından yapılan sözlük çalışmalarında diğer Balkan dillerine ve Balkan dillerinden Türkçeye hazırlanan sözlüklerde ne yazık ki bu başarı yakalanamamış ve kelime karşılığı, anlamları kapsamayacak şekilde verilmiştir. Profesör Parsın bu sözlükte en dikkat çeken başarısı Türkçeden Makedoncaya çevrilen kelimelerin tamamı tam yerine oturmuş. Sözlükçülük zor bir meşgale dolayısıyla en önemli özelliği kelimelerin karşılığını  eşdeğerlik (equivalance) kavramını tam olarak kullanmaktır.

İki dilli sözlükler tek dilli sözlüklere kıyasen çok daha farklıdır çünkü sözlük hazırlayıcıları tek dilli sözlükleri kendi ana dilinde hazırlarken iki dilli sözlük hazırlayanlar ana dili yanında erek dile de çok iyi derecede hakim olmak ve iki dil arasında eşdeğerliği yakalamak zorundadır. Ayrıca iki farklı dil tipoloji açısından çekim morfolojisi sınırlarında iyi bilinmeli ve kaynak dildeki yapılar erek dile doğru bir şekilde aktarılmalıdır. Profesör Pars’ın bu çalışmada ana dili Türkçe’nin dışında  hedef dil Makedonca ’ya da akademik düzeyde hakim olması sözlüğe kattığı en büyük zenginliktir. Türkçe-Makedonca Sözlük 496 sayfadan ibaret olup bir dilin söz varlığını oluşturan temel birimler açısından kapsamlı bir çalışmadır. Temelde, Türkiye ve Makedonya’daki ilk, orta ve üniversite öğrencilerinin dil öğrenimine yönelik yardımcı kaynak olarak hazırlanan bu değerli eser, Türkçe ve Makedonca önsözden, Türkçe- Makedonca kaynaklar bölümünden, Makedonca ve Türkçe kısaltmalar bölümünden, Türkçe ve Makedonca alfabelerden ve asıl bölümü oluşturan Sözlükten oluşmaktadır. Sözlükte frazeolojik, mecazi, argo, deyim gibi örneklere ve çeşitli alanlara (anatomi, biyoloji, botanik, dil bilgisi, edebiyat, ekonomi, felsefe, fizik, gök bilimi, kimya, matematik, psikoloji  ve diğer alanlara) ait çok sayıda terime yer verilmiştir. Tek kelimeyle farklı anlamlar taşıyan Makedonca kelimeler ise 1,2,3 gibi maddelerle açıklanmış ve ayrıca Türkçede kullanılan Arapça, Farsça, İtalyanca, İngilizce ve Latince kökenli isimlerde köken belirtilmiş ve sözlük birimle ilgili olarak sözlüklere yansıtılması gereken bilgi kategorilerinden biri olan gramer bilgisinin de Türkçe-Makedonca Sözlükte sunulduğu görülmektedir.

Sonuç olarak iki dilli sözlüklerin hazırlanmasında sözlük hazırlayıcısının iki dilin gramerinde yetkin olması, gramer bilgisini söz konusu dilde yer alan örnek kullanımlarla başarıyla karşılaştırması gerekmektedir. Çünkü kaynak dildeki sözcüklere karşılık gösterilirken kimi zaman hedef dilin etkisi altında kalınma ihtimali de vardır ve bu örneği birçok sözlükte görebiliyoruz. İki dilli sözlüklerde karşılaşılan sorunların en aza indirgenebilmesi için ise sözlük hazırlayıcısının kaynak ve hedef dile hakim olması çok önem taşımaktadır.  Tam da bu noktada Türk Dil Kurumunun Prof. Dr. Melahat Pars’la böyle bir çalışma ortaya koyması çok isabetli bir seçim olmuş çünkü böyle bir sözlüğü ortaya çıkarabilmek engin akademik birikime sahip Profesör Pars gibi bilim adamları sayesinde gerçekleşebilir. Büyük bir emek ürünü olan Türkçe-Makedonca Sözlükle ilgili tek sitem edeceğimiz konu keşke sözlüğün 496 sayfalık değil de 1000 sayfalık olmasıymış. Umarız bu değerli çalışmanın ikinci baskısında Profesör Pars bu sitemimizi göz önünde bulundurur ve bu alanda engin bilgisinden ve birikiminden faydalanmamıza imkan sağlar. Başta Türk Dil Kurumu olmak üzere Profesör Dr. Melahat Pars’ı bu değerli çalışmasından dolayı tebrik eder ve hep övünç duyduğumuz daha nice başarılı çalışmalar gerçekleştirmesini dileriz.