Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı – TİKA, bu yıl Makedonya’da faaliyetlere başlamasının 10. yıldönümüne girdi. TİKA’nın Üsküp Program Koordinatörü Teoman Tiryaki’yle hem 10 yıllık süreç hem de geçen yıl hayata geçirilen projeler üzerine bir söyleşi yaptık.

 TİKA’nın Makedonya’daki çalışmalarından genel olarak bahseder misiniz?

Makedonya’da 2006 yılında resmi olarak faaliyetlerine başlayan TİKA, eğitim, sağlık, sosyal altyapılar, kapasite geliştirme ve kültürel mirasın korunması (restorasyonlar) gibi farklı sektörlerde temel  sorunlarının giderilmesi için ihtiyaç duyulan alanlarda toplam 489 projeyi hayata geçirmiştir.

Makedonya’da proje ve faaliyetlerini hızla arttırmaya devam eden TİKA, Sosyal Alt Yapılar ve Hizmetler Alanında; idari ve sivil altyapıların geliştirilmesi, kongre ve sempozyumlara destek, kültürel işbirliği faaliyetlerine destek ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği alanlarında 248 proje gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda, Makedonya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Yargıtay Başkanlığı, Hakimler Yüksek Kurulu, Devlet Avukatlığı Kurumu, Sivil Havacılık Ajansı, Gelirler İdaresi Başkanlığı, Milli Haber Ajansı başta olmak üzere çok sayıda kamu kurum kuruluşlarının kapasitenin güçlendirilmesine destek sağlanmıştır.

Sağlık sektöründe; hastane ve sağlık ocağı tadilatı, donanım desteği ve tıbbi analiz laboratuarlarının kurulmasına yönelik 8 proje uygulanmıştır. 

Kültürel mirasın korunarak gelecek nesillere aktarılması için; 5 caminin restorasyon çalışmaları tamamlanmış olup, Üsküp Sultan Murat, Üsküp (İshak Bey) Alaca ve Saray Hüseyin Şah Cami’lerinin restorasyon, yapısal güçlendirme ve çevre düzenleme projeleri tamamlamıştır.

Özellikle eğitime büyük bir destek veriyorsunuz. Eğitim alanında yaptığınız projeler nelerdi?

Eğitim alanında; Makedonya genelinde 15’i tadilat 10’u inşaat olmak üzere toplamda 25 ilköğretim okulu ve lisenin şartları iyileştirilmiştir.

2005 yılından itibaren ilkokul, lise ve üniversite olmak üzere yaklaşık 4.300 öğrenciye burs desteği sağlanmıştır.             

2007 yılından itibaren Makedonya’nın 22 belediyesinde 25 kurs merkezinde 9 yıl içerisinde yaklaşık 80 öğretmen ve 8.000 öğrenciye Türk Dili Kursları düzenlenmiştir.

Yine 2007 yılından itibaren Makedonya’nın 9 farklı bölgesinde yaklaşık 1.550 öğrenci ve 100 öğretmen taşımalı eğitim hizmetinden yararlanmıştır.

Son 2 yılda Makedonya’da eğitim alan  fakir, yetim ve ihtiyaç sahibi ilkokula yeni kayıt yapmış yaklaşık 3.000 öğrenciye kırtasiye yardımı sağlanmıştır.

Bugüne kadar yaklaşık 800 öğrenci ve 60 öğretmenin Türkiye’de inceleme ziyaretlerine destek sağlanmıştır.

Kamu kurumlarında görev yapan personelin kapasite gelişimine katkı sağlamak, iki ülke arasında işbirliğinin gelişmesini ve verimli kamu hizmetlerinin alınmasını teminen 20’den fazla kapasite geliştirme programı uygulamıştır.

2015’te hangi projeleri hayata geçirdiniz?

2015 yılına baktığımızda; Sosyal Alt Yapılar ve Hizmetler Alanında; idari ve sivil altyapıların geliştirilmesi, kongre ve sempozyumlara destek, kültürel işbirliği faaliyetlerine destek ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği alanlarında 27 proje gerçekleştirmiştir. Bu kapsamda, Makedonya Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, Yargıtay Başkanlığı, Kalkandelen Devlet Üniversitesi, Makedonya Devlet Avukatlığı Kurumu, Makedonya Sivil Havacılık Ajansı başta olmak üzere çok sayıda kamu kurum kuruluşlarının kapasitelerinin güçlendirilmesine destek sağlanmıştır.

Sağlık sektöründe; hastane ve sağlık ocağı tadilatı, donanım desteği ve tıbbi analiz laboratuarlarının kurulmasına yönelik;

Üsküp Devlet Hastanesi Aziz Kiril ve Metodi Üniversitesi Klinik Merkezi'ne bağlı Çocuk Hastalıkları Kliniği sadece Makedonya’nın değil tüm Balkanlar’ın ilk Çocuk Hastalıkları Kliniği ve Acil Merkezi olma özelliğini taşıyan ve 600 m2 alanda;  gastroenterohepatoloji, kardiyoloji, immünoloji, nefroloji, pulmonoloji ve acil müdahale birimi olmak üzere altı poliklinik ve tahlil laboratuarının yeniden düzenlenmesi için proje hazırlatılmıştır. Yenileme için gerekli inşaat aşamaları tamamlanmış ve tıbbi cihazlar, genel sağlık takip monitörleri ile gerekli olan tüm muayene ve hasta bakım malzemeleri alınarak donanımın tamamı yenilenerek birimler hizmete açılmıştır.

Poliklinik ünitesinin girişinde kurulan modern hasta kabul bölümü ile hastaların daha kolay ve hızlı bir şekilde bilgi alması ve doğru yönlendirilmesi sağlanmıştır. Tüm bu polikliniklerin donanımı yenilenerek, hastane şartlarının ve hizmet kalitesini yükseltilmesi sağlanmıştır. Mevcut laboratuarın yenilenmesi ve ek oda yapılmasıyla kan tahlillerinin muhafaza edileceği ve tahlillerin yapılacağı alan bir bütünlük kazanmıştır. Poliklinik ünitesinin bekleme salonu da hastane mobilyası kalitesine ve standartlarına uygun şekilde yenilenmiştir.

Çocuk Hastalıkları Kliniğinin Yoğun Bakım Ünitesi ise 430 metrekarelik alanda, % 85’i yeni doğan bebeklerden oluşan ve ortalama olarak yılda 400’e yakın bebek ve çocuğa hizmet vermektedir. Söz konusu ünitenin kapasitesi yetersiz hale gelmiş olup, bakımsızlık içindedir. Ayrıca, kullanılan tıbbi cihaz, araç-gereç ve malzemelerin büyük bir kısmı ve hasta bakım ile destek ekipmanları eski, yıpranmış ve işlevselliğini yitirmiş haldedir.

Başkanlığımızca, Çocuk Yoğun Bakım Ünitesinin rekonstrüksiyon, adaptasyon ve donanımının yapılabilmesi için alan durum tespiti ile projelendirilmesi çalışmaları 2015 yılında tamamlanmış olup, 2016 yılı başında uygulamaya geçilecektir.

Kültür ve eğitim sektöründe 2015 projeleri hangileriydi?
Makedonya’da yer alan ecdat yadigarı mirasa sahip çıkılması ve bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılması amacıyla; Manastır şehrinin en güzide eserlerinden olan İshakiye caminin restorasyon çalışmaları tamamlanmış Ramazanın ilk teravih namazı ile yüzyıllardır olduğu gibi süregeldiği gibi yeniden ibadete açık hale gelmiştir. Şuan için çevre düzenleme projesi tamamlanarak uygulamasına geçilmek üzeredir. Kısa süre içerisinde de İshakiye Cami çevre düzenlemesi tamamlanarak hak ettiği ihtişama tam manasıyla kavuşacaktır.

Restorasyon alanında ayrıca, 2011 yılında yıkıma uğrayan tarihi Ustruga Mustafa Kebir Çelebi Cami ve İştip Radanya Mahmut Aga Caminin ile Kalkandelen Osmanlı Dönemi Hamamının restorasyonları çalışmaları başarılı bir şekilde tamamlanmıştır. Malumunuz Kalkandelen Hamamı müze olarak kullanılmakta, müzenin restorasyon sonrası açılışında güzel de bir sergiye imza attığımızı düşünüyorum; Koordinatörlüğümüzün kurulduğu yıldan bu yana Cami, hamam, türbe, tekke gibi restorasyonu tarafımızca gerçekleşen eserleri içeren fotoğraf sergisi gerçekleştirildi.

 Mevcut restrasyonlarımız devam ederken 2016 yılında restorasyonlarına başlamak istediğimiz Üsküp Sultan Murat, Üsküp (İshak Bey) Alaca ve Saray Hüseyin Şah Cami’lerinin uygulama projelerini tamamlayarak Kültür Bakanlığının ilgili kurumlarının onayına sunduk. Şuan itibariyle projelerin ilgili makamlarca onaylanmasını müteakip restorasyon çalışmalarına başlamak üzere beklemekteyiz. İçerisinde bulunduğumuz Ocak ayı itibariyle projelerin onaylanmış halde tarafımıza sunulmasını ve en kısa sürede de bahse konu eserlerin restorasyon çalışmalarının başlatılmasını hedeflemekteyiz. 

 
Debre şehrinin merkezinde bulunan Debre Osmanlı dönemine ait mezarlıkların çevresinin sarılması ve düzenlenmesi projesi ile mevcut alanın sarılması, çevre düzenlemesi, mezar taşlarının rehabilitasyonu, ziyaretçiler için ortak kulanım alanlarının yapılması çalışmaları tamamlanmak üzeredir.

Eğitim alanında ise Makedonya genelinde 2015 yılında 3 adet yeni okul bina inşaatı ve 1 adet okul binası tadilatı ve donanımının sağlanması gerçekleştirilmiştir;

Debre Şehrinde 1968 yılından itibaren eğitim veren ve kullanım alanı yetersiz olan eski lise binası yerine, 24 derslik ve 5 bin metrekare kapalı alandan oluşan Debre Lisesi inşaatının önümüzdeki aylarda tamamlanması öngörülmektedir. Mevcutta 1.000 öğrenciye eğitim veren Debre Belediye Lisesi’nin kapasitesi arttırılarak, daha kaliteli, şartlarda öğrencilerin eğitim almaları sağlanacaktır.

Kırsal kesimde yaşayan Yörük Türklerin eğitim kapasitesini artırmak amacıyla Vasilevo Belediyesine bağlı Yüksek Mahale köyünde ve  Merkez Jupa Belediyesine Bağlı Dılgaş köyünde yeni köy okullarının inşaatı ve donanımı yine Başkanlığızca 2015 yılı içerisinde gerçekleştirilen eğitim projelerinden bir kaçıdır.

Yine eğitim alanında gerçekleştirilen faaliyetler kapsamında; 21 merkezde 1400 kişiye Türkçe kursları başarılı bir şekilde tamamlanmıştır. Ayrıca malumunuz ilkokul, lise ile üniversite öğrencilerine 2014-2015 eğitim yılında toplam 1850 öğrenci kardeşimize burs desteği sağlanmıştır.

 Kurumsal Kapasite geliştirme kapsamında; kamu kurumlarında görev yapan personelin kapasite gelişimine katkı sağlamak, iki ülke arasında işbirliğinin gelişmesini ve verimli kamu hizmetlerinin alınmasını teminen kapasite geliştirme programları kapsamında eğitim seminerleri, teknik donanım destek projeleri yürütülmüştür.

Makedonya Cumhuriyeti’nde 2004 yılında yapılan düzenlemeler kapsamında oluşturulan yeni yerel yönetim yasası ile Türk dilinin resmi dil olarak kabul edildiği ve Türk Bayrağı’nın dalgalandığı iki Türk belediyesi Merkez Jupa ve Plasnitsa Belediyeleri mevcuttur.

Merkez Jupa Belediyesi Kamu Hizmet Binası zemin ve iki kat olmak üzere toplam üç kattan ibaret olan belediye binası, 1100 m2lik alana sahiptir. Belediye binasının inşaatı, söz konusu belediyenin kendi bütçesi ile tamamlanmış olup, iç mekânların zemin döşemeleri, makam ve belediye çalışanlarına ait odaların büro mobilyaları, toplantı ve seminer odasına ait donanımın temini ve dış cephe kaplama işleri Başkanlığımız tarafından 2014 yılında gerçekleştirilmiştir.

2015 yılında ise Plasnitsa Belediyesi Yeni kamu Hizmet Binası İnşaatı çalışmaları başlatılmıştır. Yeni inşaat edilen belediye kamu hizmet binası, Plasnitsa köyünün kuzeyinde Kırçova-Prilepe  karayolu üzerinde, 3 kattan müteşekkil olacak bina da 12 adet çalışma ofisi, 1 adet toplantı salonundan ve  her katta 1’er adet ortak kulanım alanlarından oluşacaktır.

Ekonomik kalkınmayla projeleriyle Makedonya’nın farklı bölgelerindeki ailelere destekte bulunuyorsunuz. Ekonomik kalkınma alanında neler yaptınız?

Doğu Makedonya’da yaşayan halkın sosyal ve ekonomik olarak kalkınmalarına destek vermek amacıyla, 35 aileye ekipman ve arılar temin edildi. Bu proje ile daha önce küçük çapta (aile içi kulanım için) ve bilinçsiz yapılan arıcılık, verilen eğitimler ile daha profesyonel şekilde icra edilmeye başlanmış olup, aileler arıcılıktan ek gelir kazanmaya başlamıştır. Gerçekleşen proje ile 2015 yılı içinde tek bal hasadından aile başı ortalama 1.200 Avro’ya yakın ek gelir elde edilmiş olup,  projeye dahil olan ailelerin gelir düzeylerine ciddi katkılar sağlanmıştır.

Doğu Makedonya  (Radoviş, Konçe, İştip, Karbintsi, Berova, Köprülü, Demir Kapı, Negotino, Doyran, Valanova, Ustrumca, Vasilevo ve Bosilovo) belediyelerinde yaşayan ve ihtiyaç sahibi 72 köyde tespit edilen toplam 560  aileye verimi yüksek sebze (biber ve domates) çeşitlerinin yıl boyunca ekimini sağlayabilmeleri için gerekli seracılık ekipmanları (sera konstrüksiyonu, sera örtüsü ve damla sulama sistemi)  ile tohum desteği  Başkanlığımızca sağlanmıştır. Yıllık sebze üretimi artmış olup, sera başına altı aylık süreçte yaklaşık 1000 Avro gelir elde eden aile işletmelerinin gelir seviyesi yükselmiştir. Bölgede ekonominin canlanmasına katkı sağlanarak Doğu Makedonya’nın kırsal kalkınması için destek olunmuştur.

Su ve Sanitasyon Projeleri kapsamında toplamda 1000 Yörük Türkü’nün yaşadığı Radoviş Belediyesi Alikoç ve Kocali köylerinde sağlıklı içme suyuna erişimde sıkıntılar ve bu sıkıntılardan kaynaklı sağlık sorunları ve sosyal problemler yaşanmaktaydı.

Artan su sıkıntısının ve beraberinde yaşanan sağlık ve sosyal sorunların çözülmesi amacıyla Radoviş Belediyesi Alikoç ve Kocali köyleri isale hattının ve kaptajın rehabilitasyonu, içme suyu dağıtım şebekesi inşaatı ile klorlama ve arıtma tesisi kurulması projesi dâhilinde; Su kaynağından köylere suyun dağıtımının yapılabilmesini teminen 10 km uzunluğunda bir su hattı oluşturulması, yüksek kapasiteli su depolarının inşası, modern teknolojiye sahip su klorlama ve arıtma tesislerinin kurulması ile her eve suyun ulaştırılması içine gerekli köy içi dağıtım şebekesinin kurulması çalışmaları yürütülmektedir.

2016 yılı içerisinde projenin tamamlanması ile temiz ve kaliteli içme suyuna erişim sağlanması planlanmaktadır. Bu kapsamda su imkânlarının kısıtlı olması sonucu oluşan sağlık ve sosyal sorunların önüne geçilerek yaşam kalitesinin artırılması hedeflenmektedir.  

Geçtiğimiz yıl Makedonya’da İştip ve Kalkandelen’de sel faciaları yaşanmıştı. TİKA, bölgeye gelen ilk yardım kuruluşlarından biriydi. Bu konuda neler söylemek istersiniz?

2015 yılında Makedonya’nın birçok bölgesinde etkili olan yoğun yağmurun etkisiyle Kalkandelen Bölgesi’ndeki Pena Nehri’nin taşması sonucu sel ve toprak kaymaları neticesinde can ve mal kayıpları yaşanmıştır. Bölge halkına, temel gıda malzemelerinden oluşan yardım paketleri dağıtımı yapılmıştır.

Doğu Makedonya’da meydana gelen sel felaketi sebebiyle İştip Belediyesi’ne bağlı köy yollarının tıkanması ve ulaşımın sekteye uğraması neticesinde temel ihtiyaçlarını karşılamayan 8 köye acil ve hızlı bir şekilde yardım paketleri dağıtımı yapılmıştır.

 

Her iki bölgeye de yardımları ulaştıran ilk yabancı ülke Türkiye Cumhuriyeti olmuştur. Burada ihtiyaçlar kadar Türkiye Cumhuriyetinin her zaman ve en kısa sürede yanlarında olduğunu mesajını verebilmek önemli bir husustur. Doğal afetten etkilenen halkın ihtiyaçlarına acil ve hızlı bir şekilde cevap verilmesi halk ve Makedon makamları nezdinde büyük bir itibar görmüştür. Ümit ederiz ki bundan sonraki dönemlerde ciddi felaketler yaşanmaz.

Bu vesile Yeni Balkan okurlarının yeni yıllarını tebrik etmek isterim; 2015 yılında hem Anavatınımız Türkiye’de hem de dost ve kardeş ülke Makedonya’da türlü sevinç ve üzüntüleri  bir arada yaşadık. 2016 yılı her iki ülke başta olmak üzere tüm dünyada huzur ve barışın daha çok egemen olduğu sağlık ve huzurun bizlerle olduğu bir yıl olur. Tüm okurlarınızı saygı ile selamlar, gazetenizin başarılarının daim olmasını dilerim.