İzzet İbrahimsoylu

Tarihte, Türk adını hem bir millet (budun) hem bir devlet (il) adı yapan devlet, adından da anlaşıldığı üzere “Türk Kağanlığı”dır. Türk Kağanlığı, iki kardeş, Bumın Kağan ve İstemi Yabgu tarafından 552 yılında kurulmuştur. VI. yüzyılda iki kardeşin Bumın ve İstemi’nin kurduğu bu kağanlık, Türk adının, o çağdan günümüze kadar yaşamasını sağlamıştır. Gök Türkler konusunda uzman olan tarihçi Ahmet Taşağıl’a göre, Türk Kağanlığı, Türk devletlerine model teşkil etmektedir; o bir Türk model devletidir.

552 yılından 745 yılına kadar yaşamını sürdüren Türk Kağanlığında çok sayıda cesur ve gözü pek kahraman kağanlar yetişmiştir. Sözünü ettiğimiz kağanlığın en önemli kağanlardan biri hiç şüphesiz “Mohan” (Muhan/Mukan)’dır. Mohan Kağan, Türk Kağanlığının yetiştirdiği en kudretli kağanlardan birdir, belki de ilki ve en önemlisidir. O, Türk Kağanlığının idaresini üçüncü kağan olarak en zor dönemde eline almış, ili (devleti) 553-572 yılları arasında yönetmiş, ili diri tutabilmek için yağılarına (düşmanlarına) çok sert ve acımasız davranmıştır. Bu tutumu ile Mohan, Çinlilerin korkulu rüyası olmuştur.

***

Bu büyük Türk Kağanının kendi gibi, adı da çok önemlidir.  Mohan Kağanın, Türkçe adının net olarak ne olduğunu bilemiyoruz. Tarihçiler bize, adın, Çin kaynaklarında “Mohan” olarak geçtiğinin bildirmektedir. Ancak Çinliler, yazdıkları eserlerine, Türk adlarını kendi yazı ve söyleyiş biçimlerine uydurarak/uyarlayarak yazmışlardır. Bu yüzden de Türk adlarının özgün biçimlerinin ne olduğunu bugün açık olarak bilemiyoruz; bu konuda Türk adları ile ilgili sadece tahmin yürütebiliyoruz.

Biz de bu yazıda kendi tahminimizi yürüteceğiz. Bizim görüş ve yorumumuza göre; Çince yazılışı “Mohan” olan bu adın, Türkçe özünün (aslının) “Buğkağan” olduğu yönündedir. Buğ kelimesi, Eski Türkçede “baş, lider, komutan” demektir. Kağan’ı zaten hepimiz biliyoruz. Buğkağan, “Baş kağan” ya da “Baş Komutan” anlamına gelmektedir.

Türkçede b/m ses değişmesinin var olduğunu, ben < men örneğinden biliyoruz. Bu ve bunun gibi örneklerden yola çıkarak, “Buğkağan” adının, “Muğkağan” şekline dönüştüğünü; onun kısalmış hâli olan “Buğkan”ın ise “Muğkan” şeklini aldığı düşüncesindeyiz. Türkçedeki kanı > hani, kangı > hangi örneklerinde olduğu gibi, k > h ses değişmesini de göz önünde bulundurarak, “Muğkan”ın, “Muhan” olduğunu ve buna g > ğ sesinin düştüğünü de ekleyerek, “Buğkan”ın “Muhan” olduğu sonucuna varmaktayız.

***

Sonuç olarak Türkçe Buğkağan/Buğkan adının Çin kaynaklarına “Muhan” olarak geçmiş olduğunu, daha doğrusu Çinliler tarafından bu şekilde yazıldığını düşünmekteyiz. Bizce, bu cesur Türk kağanın adı Türkçe “BUĞKAĞAN” ya da “BUĞKAN”dır!