İzzet İbrahimsoylu

Kısa bir süre önce Balkanların küçük bir ülkesi olan Karadağ’a gitme fırsatı buldum. Bu ülkede bulunduğum süre içinde Türklerle ilgili ve ilginç olarak gördüğüm bazı bilgileri not almayı yeğledim. Bugün pek çoğu bilinmeyen ve unutulan Türkçe kökenli kelimelerin ve anlamların Karadağ coğrafyasına ve kültürüne işlediğine şahit oldum. Görüp öğrendiğim şeylerden bazılarını buradan sizinle paylaşmak istiyorum.

***

Sırçan

Şimdiki Karadağ Dışişleri Bakanı Sırcan Dırmanović’tir. Sırcan adının nereden geldiği ve kimlere âit olduğunu belki bakanın kendisi de bilmez; ancak bu Türkçe bir kişi adıdır. Daha da ötesinde bir Kuman/Kıpçak Türk beyinin adıdır. Kuman Türkleri ise 11-14. yüzyılları arasında Doğu Avrupa ve Balkanlarda yaşamış ve daha sonra Balkanlarda asimile olmuş bir Türk boyudur.

Doru At

Türk kültüründe atın önemi çok büyüktür. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut, Dîvân-u Lugâti’t-Türk adlı eserinde “At Türk’ün kanadıdır.” ifâdesini kullanmaktadır. Hun Kağan’ı Mete Han Çinlilerle yapılan bir savaşta kendi atlı askerlerini dört ayrı at donuna (rengine) göre ayırdığı bilinmektedir. Bu at donlarından (renklerinden) biri de “doru”dur. Türk Kağanlığı dönemindeki Kül Tigin’in atları da dört renkte; ak, yağız, boz ve doruğ (doru) olduğu bilinmektedir.

Eskiden beri Türklerde var olan ve atların donları (renkleri) için kullanılan “doru” kelimesi, Karadağ’da “dorat” (doru+at) biçimiyle hâlâ yaşamaktadır. Ancak bu kelimenin buralara hangi Türk boyuyla geldiği bilinmemektedir. Tıp kelimenin Makedonya’da “dorço” (doru+ço) biçimiyle yaşamakta olduğunu da söylemeliyiz.

Boyan

Balkanlarda Makedon, Sırp ve Bulgarlar arasında “Boyan”/“Boyana” adına çok sık rastlanır. Biz, tıp kişi adının Karadağ’da da var olduğuna tanık olduk. Yapılan araştırmalar bu adın Türkçe olduğu, Avar Kağan’ı “Bayan”dan geldiği ve tıp adın Kuman Türklerinde de var olduğunu göstermektedir.

Sözün özü, Boyan kişi adı Türkçedir ve eski Türkçede zengin anlamına gelen “bay” kelimesiyle ilişkili olmalıdır. 11. yüzyılda yazılan Kaşgarlı Mahmut’un Dîvân-u Lugâti’t-Türk adlı eserinde bay “zengin” anlamına gelmektedir.

Skitati

Bir Karadağlı, bir konuşma sırasında, Sırpçada “skitati” kelimesinin var olduğunu ve bu kelimenin İskitlerden kalmış olabileceğini dile getirdi. Skitati kelimesinin Sırpçadaki anlamının “gezmek, dolaşmak, yürümek” olduğunu anlattı.

Buradan anlaşılan şudur: Eski çağlardan beri Balkan halkları İskitlerin varlığından ve bu halkın “nomad” yani göçer bir halk olduğunu biliyorlardı. Herhâlde İskitlerin “göçer” bir halk olmasından dolayı Slavlar (Sırplar…),“İskitler gibi dolaşan” anlamında; “göçmek, gezmek, yürümek” eylemine  “скитати” (skitati) adını verdiler.

Bu sadece bizim yorumumuz; gerçeğini bilmiyoruz.

Kumanitsa

Türkler iki büyük boya ayrılmaktadırlar: birisi Oğuz, öteki Kıpçak’tır. Kıpçaklara Kuman da denmiştir.  Kuman Türkleri; Asya, Afrika, Doğu Avrupa ve Balkanlara kadar yayılmış bir Türk boyudur. Bu boyu Latinler Kuman olarak zikrettikleri için Balkanlarda Kuman olarak bilinirler. Kuman Türklerinden Balkanlarda çok sayıda iz kalmıştır. Bunlardan biri bizzat “Kuman” kelimesidir.

Sırbistan-Karadağ sınırında, Lim Irmağı’nın sol yanında “Manastir Kumanitsa” adında bir manastır yer almaktadır. 13. yüzyılda yapıldığı sanılan bu manastırın adında “Kuman” kelimesi bulunmaktadır. Bu kelimeye Slavcada dişilik ve küçüklük yapan “-itsa” eki eklenerek “Kuman+itsa” (Kumanitsa) olmuştur. Bunu Türkçeye “Kumancık” olarak çevirebiliriz, uyarlayabiliriz.

Bu manastır, adını Kuman Türklerinden almıştır.

**

Sözlük; Tıp: Aynı.