Kuman Türklerini Yaşatan Bir Ad: Alpar
İzzet İbrahimsoylu
Üsküp-İstanbul hattında son yolculuğumu Alpar Turizm şirketi ile yaptım. Yolculuğuma bu kez de elimdeki kitabım eşlik ediyordu. Okuduğum kitap “Kumanlar”la ilgiliydi. Kitabın ilerleyen sayfalarında “Alpar” adı gözüme ilişti. Az önce bindiğim otobüs şirketi de “Alpar” adını taşıyordu. Daha önce tıp (aynı) şirketle birçok kez yolculuk yapmış olmama rağmen şirketin adı, yani Alpar ismi o zamana kadar hiç mi hiç dikkatimi çekmemişti. Bu kez, bu isim ile ilgili bir farkındalık oluştu bende: yolculuk yaptığım otobüs şirketinin isimi, okuduğum kitapta, tarihteki bir Kuman Türk beyinin adı olarak geçiyordu.
***
Yukarıdaki satırlarda sözünü ettiğim kavim; Batı ve Balkanlarda Kuman, Doğu ve Türkiye’de Kıpçak olarak bilinen, tarihi süreç içerisinde Asya’dan Avrupa ve Kuzey Afrika’ya kadar yayılan bir Türk boyudur; Kuman Türkleridir. Bunun yanında Ruslar onlara “Polovtsı”, Macarlar “Kun, Kuman ve Paloç”, Almanlar “Falon ve Falb” adlarını vermişlerdi.
Bu isimler içinden Kıpçak adı hariç hepsinin genel olarak “sarışın” (sarı-kızıl saçlı) anlamına geldiği bilinmektedir. El-Ömerî, Şair Nizami’nin eserleri ve Kumanların komşuları olan halklar, Kumanların, Türklerin en “yakışıklı ve güzel” insanları olduğunu bildirmişlerdir.
Kumanlar, Asya’dan Irtış-Talas dolayından 916 yıllarında Batı’ya hareket ettiler; 1030’da İdil boyuna; 1055’te Rus yurduna; 1060-1087’lerde Tuna boyuna ve Balkanlara yayıldılar. Daha sonraki yüzyıllarda Doğu Avrupa ve Balkan halkları arasında eriyip gittiler.
Türklerin tarih boyunca ayakta kalmalarında iki temel esas vardı: İl ve Töre. Türkler bu iki temel esas üzerine yaşıyorlardı: Bu esaslardan biri varsa Türkler asimile olmazdı; ancak her ikisini de yitirirlerse asimle olmaktan kaçamazlardı. İşte Kuman Türkleri bir il (devlet) kuramadıkları gibi zamanla töreyi, Türk Töresini de yitirdiler. Bu yüzden Doğu Avrupa ve Balkan halkları arasında eriyerek tarih sahnesinden silindiler.
Makedonya’da kalanların bir kısmı Makedonlar arasında eridi; bir kısmı ise diğer Türklerle karıştılar. Bugün Makedonya Türklerinin bir kısmının Kuman kanı taşıdığı muhakkaktır.
***
Kuman Türkleri asimile olsalar da geriye birçok iz bıraktılar. Bunlardan biri de “Alpar” ismidir. Alpar, Türkçe iki adın birleşmesinden ortaya çıkmış bir addır; daha çok kişi adı olarak kullanıldığı bilinmektedir. Bu kelimeyi Kıpçak Türkleri “Alpar”, Oğuz Türkleri ise “Alper” şekilleri ile telâffuz etmişlerdir. Alp; “yiğit” demektir. Er, ise “asker” anlamına gelmektedir. Günümüzde Türkiye Türklerinde Alper adının erkek çocuklara isim olarak verildiğini görmekteyiz.
***
Daha sonra baktım: yolculuk yaptığım Alpar şirketinin kendi internet sayfasında: “Firmamız 01.04.1972'de kurulmuş olup Bulgaristan, Makedonya, Kosova, Yunanistan, Arnavutluk, Karadağ, Azerbaycan, Ülkelerine düzenli olarak sefer düzenlemektedir.” ifâdesi yer almaktadır. Buradaki ülke isimlerine baktığımızda Azerbaycan hariç hepsi Balkan ülkesidir. Bu da şirketin ağırlıklı olarak Balkan ülkeleri ile çalıştığını göstermektedir.
Balkan ülkeleri ile çalışan bir şirketin Alpar adını taşıması Türk tarihi bilinci açısından çok anlamlı olduğunu söylememiz gerekmektedir. 11. yüzyılda Balkanlara-Makedonya’ya gelen Kuman Türkleri her ne kadar diğer halklar arasında asimile olmuş olsalar da, onların tarihî miraslarının -adlarının- bu şekilde yaşatılmasını takdir ettiğimi dile getirmek isterim.
Ayrıca, Balkan Türkleri, Başbuğ “Alpar”ın adını çocuklarına isim olarak verseler Kuman Türklerinin hatıralarının -miraslarının- yaşatılması açısından önemli olacaktır.
- Bu haber 15-04-2020 tarihinde yayınlanmıştır.