İzzet İbrahimsoylu

Genel olarak Balkanlar ve özel olarak Makedonya’da birçok şehir Türkçe bir ad taşımaktadır. Târihin farklı dönemlerinde ve farklı boylar hâlinde Makedonya’ya yerleşen Türkler, birçok şehre ya Türkçe bir ad verdiler ya da var olan eski şehir adlarını kendi telâffuzlarına göre Türkçeleşitirdiler; bu şehirlerin adlarını kendi telâffuzlarına göre söyleyip, yazdılar.

Makedonya şehirlerinden bâzılarının bugün dahi Türkçe bir ada sâhip olduğunu nerdeyse hepimiz bilmekteyiz. Bu şehirlerin kimileri sadece Türkçe bir ad taşırken, kimileri ise hem Türkçe hem de başka bir ad taşımaktadır. Türkçe ad taşıyan şehirleri: Kumanova, Demir Hisar ve Demir Kapı; hem Türkçe hem başka bir ad taşıyan şehirleri: Kalkandelen, Köprülü ve Eğridere şeklinde sıralayabiliriz. Bu şehirlerin diğer adları ise sırasıyla, şöyledir: Tetova, Veles ve Kriva Palanka…

Sözünü ettiğimiz şehirlere Türkçe adları genelde Otmanlı Türkleri ve Otamanlı Türkleri ile birlikte bölgeye gelen diğer Türkler vermiştir. Köprülü, Kalkandelen,  Demir Kapı ve Eğridere gibi şehirler, Otmanlı Türkleri tarafından adlandırılmış Türkçe yerlerdir. Kumanova şehrinin adı ise, Otmanlı öncesi Kuman Türklerinden kalan Türkçe bir addır. Türk kaynaklarında Kıpçak olarak bilinen Kıpçak Türklerine, Latinler, “sarışın” anlamına gelen Türkçe Kuman adını kullanmışlar, Makedonya ve Balkanların diğer yerlerinde Kıpçak Türkleri, Kumanlar olarak eserlere geçmiş ve anılmışlardır.

***

Kumanova, Kalkandelen, Demir Kapı, Demir Hisar gibi şehirlerin adlarının Türkçe olduğu çoğu kişi tarafından bilinmektedir. Ancak, Gevgeli olarak bildiğimiz şehrin Gölgeli olduğunu çoğu kişi bilmemektedir. Yazımızın devamında, Gevgeli’nin de Türkçe bir ada sâhip olduğunu göstermeye çalışacağız.

Gevgeli adının özgün biçimi Gölgeli ve bu Türkçe bir addır. Bunun böyle olduğunu, hem sözlü anlatılarda hem de yazılı kaynaklarda duyabiliyor ve görebiliyoruz. Makedonca yazılı kaynaklarda, Gevgeli adının Türkçe ve özgün biçiminin Gölgeli olduğu yazmaktadır.  Gevgeli ile ilgili Makedonca olarak yazılmış bir kitapta, şu satırlara rastlıyoruz:

“Најверојатно зборот Гевгелија потекнува од турскиот збор Golgeli, што значи место во кое има многу сенки (сенковито место или место со дебели сенки).”

(Gevgeli kelimesi, büyük ihtimalle Türkçe Gölgeli kelimesinden gelmektedir. Anlamı: gölgenin çok olduğu yer; gölgeli yer ya da koyu gölgedir.)

Makedonya şehirleri ile ilgili bilgi veren, 1983 yılında yazılan “Општините Во Социјалистичка Република Македонија” (Sosyalist Makedonya Cumhuriyeti’nde Belediyeler) adlı kitapta, Gevgeli adının anlamı ve kökeni hakkında, birkaç farklı iddia ile birlikte şu bilgiler verilir:

 “Првата легенда зборува дека Гевгелија потекнува од турскиот збор “Голгели” што буквално преведно значи “сеновито место” …”

(Birinci efsanenin söylediğine göre, Gevgeli adı Türkçe Gölgeli kelimesinden gelmektedir. Bu kelimenin bire bir çevirisi “gölgeli yer” anlamındadır.)

Gevgeli adının öz biçimi Gölgeli’dir. Makedonya Yörüklüğü (doğu ve güneydoğu Makedonya) sınırları içerisinden yaşayan Çıtak Türkleri, Gölgeli adını kendi ağızlarına (şivelerine) uydurarak Gevgeli biçimine dönüştürmüşlerdir. Burada iki ses (/ö/ ve /l/), ses değişimine uğramıştır. Bu sesler; /ö/ ve /l/ sesleridir. /ö/ sesi, /e/ sesiyle;  /l/ sesi, /v/ sesleriyle yer değiştirmiştir. Çıtak Türkleri, /l/ sesini /v/ sesine; /ö/ sesini /e/ sesine çevirmişlerdir. Örneğin bugün dahi Çıtak Türkleri; “Gel” yerine “gev”, “almıyorsun” yerine “avmaysın” derler; yani /l/ sesini /v/ sesine çevirirler.

Türk Günü’nde (Otmanlı Dönemi) Gölgeli adı verilen şehre, -ki bu ad büyük ihtimalle Yörükler tarafından verildi. Çünkü, bölgede Yörükler de yaşamaktadır.-, daha soñra o bölgede yaşayan diğer Türkler, yâni Çıtak Türkleri, kendi ağızları (şiveleri) gereği, bu şehri Gevgeli olarak telâffuz ettiler. Makedonlar (ve diğer Slavlar), Gevgeli adını Yörüklerden değil, ova ve düzlük yerlerde, Slavlarla yakın ya da iç içe yaşayan Çıtak Türklerinden ve Gevgeli şekliye aldılar. Daha soñra bu ad yazılı literatüre Gevgeli biçimiyle geçti; günümüzde de bu şekliyle yaşamaktadır.

Sözün özü, bu şehrin adı Türkçe’dir ve Türkçe “GÖLGELİ”dir.