İzzet İbrahimsoylu

Tarih boyunca Türkler için dağlar yeryüzünün kutlu mekânları olarak bilinmiştir. Her dağın bir iyesi (sahibi) olduğuna inanılmıştır. Bu yüzden Türk tarihi ve tasavvurunda dağların yeri büyük bir öneme sahiptir. Sayan Dağları, Tañrı Dağları, Altay Dağları, Karaçuk Dağları bunlardan sadece birkaçıdır. Kadim Türk inancında - Teñrilik İnancında- dağların bir nevi Tañrı makamı olduğuna inanılırdı.

Ayrıca Türklerin yaşam biçimi dağlara göre de şekillendiğinden, yaşayan kültür ve gündelik hayatta da dağların adı sık sık dile gelmektedir. Çeşitli geleneksel halk türkülerinde ve şiirlerde pek çok dağ ismi geçmekte hatta dağların türküleri bulunmaktadır. Nitekim Şar Dağı’nın da türküsü mevcuttur; “Vardar Ovası” türküsü “Şar Dağından kalkan kazlar…” diye başlamaktadır.

Avrasya bozkırları; Mançurya’dan Macaristan’a, Orhun’dan Tuna’ya, Sayan Dağları’ndan Alp Dağları’na kadar olan coğrafya Türk boylarının göçtükleri, at koşturdukları, birbiri ve başkalarıyla savaştıkları, devlet kurdukları; kısacası binlerce yıl yaşadıkları coğrafyalar idi. Doğu’dan Batı’ya akın akın gelen Türkler bu bölgelerdeki birçok eski yerin adını ya Türkçeleştirdiler ya da tamamen Türkçe yeni adlar verdiler.

Avrupa kıtasının güneydoğusuna, eski dönemlerde “Humus” veya “Haimos” denilen coğrafyaya “Balkan” adını verenler Türkler idi. Biz, aynı şekilde Makedonya’nın kuzeybatısındaki dağa, Şar ismini verenlerin de Türkler olduğunu düşünmekteyiz. Büyük olasılıkla dağa ismini Ogur-Hun-Bulgar Türkleri verdi. Çünkü bu isim Ogur Türkçesinin devamı kabul edilen Çuvaş Türkçesinde “şara / şură” şeklindedir. Bize göre, bu isim, Ogur-Hun-Bulgar Türklerinden Balkan Slavlarının diline de geçmiştir. Nitekim bugün dahi Balkan Slavlarında söz konusu dağa “Şara” da dendiği bilinmektedir.

Eski Türkçede sarı isminin bir anlamı da “ak” yani beyaz idi. Bu isim, Bulgar Türkçesinin devamı kabul edilen Çuvaş Türkçesinde şură biçimindedir ve “beyaz / ak” anlamına gelmektedir. Bunun böyle olduğunu Türk boy adları ve yer adlarından da görüyoruz: Şar-agur, “ak boylar” demektir. Gezer (Hazar) Türklerinin önemli bir şehirlerinin adı Şarkel idi; bu, Gezer Türkçesinde “Akşehir / Akhisar” veya “beyaz kale” anlamına gelmekte idi.

(Şar Dağı - Not: Fotoğraf alıntıdır.)

Kaynaklar Şar Dağı’nın, Antik Çağ’daki adının Yunanca Σκάρδον, Skardon veya Σκάρδος, Skardos; Latincede Scardus olduğunu bildirmektedir. İsmin Scardus, Scodrus, Scordus yazılış şekilleri de vardır.

Bazı iddialara göre Şar adı, Yunancadaki Skardon iminden çıkmıştır;  yani bu ismin bozulmuş, şekil değiştirmiş hâli olduğu ileri sürülmüştür.

Yazılı kaynakların hiç birinde bu ismin Türkçe olabileceği üzerinde durulmamış ve böyle bir bilgi verilmemiştir. Hâlbuki, Balkanlarda ve dolayısıyla Makedonya’da birçok yer, dağ Türkçe isim taşımaktadır. Bunların bir kısmı Türkiye (Osmanlı) döneminde bir kısmı ise önceki dönemlerden kalmadır. Örneğin, Makedonya’daki Kaymakçalan Dağı’nın adı da Türkçedir.

Bizim düşüncemize göre, Şar ismi, Türkçe bir isim olmalıdır. Bu düşüncemizi de şu delillerle destekliyoruz:

1. Bu isim Ogur Türkçesindeki “şara / şură” (sarı) kelimesinden gelmiş olmalıdır. Sarı kelimesi Ogur Türkçesi - Bulgar Türkçesi - Çuvaş Türkçesinde “şara” ya da “şaru” şeklinde yer almaktadır ve anlam olarak “ak” (beyaz) demektir.

2. Balkan Slavlarında dağa “Şara” da denmektedir. Bu isim Balkan Slavlarına pekâla Hun-Ogur-Bulgar Türkçesinden geçmiş olmalıdır.

3. Asya’dan Doğu Avrupa ve Balkanlara gelen Türkler, büyük olasılıkla, yüksek ve uzun süre karlı olan, yani “akla” (beyazla) kaplı olan bu dağa “Ak Dağ” anlamına gelen “Şar Dağı” adını verdiler.

4. Türk düşüncesinde “ak” ve “kara” adlandırmaları yer, dağ adlarında çokça yer almaktadır.

5. İsim “şara” şekli ile de boy ve yer adı olarak çokça kullanılmıştır.

6. Bir yer adı, dolayısıyla bir dağ adı iki ad da taşıyabilir. Nitekim Balkan Dağları önceden Haimos adını taşımakta idi. Sözünü ettiğimiz dağ da hem Skardon hem de Şar adını taşıyabilir; Yunan ve Latinler Skardon, Scardus adını, Türkler ve sonra Slavlar da Şar adını kullanabilirler.

Bütün bunların sonucu olarak, Asya’dan gelen Türkler, önceki adı Yunanca Skardon, Latincede Scardus olan bu dağa, uzun süre “karla” yani “akla” kaplı olduğu için düşünce dünyalarındaki yer adı adlandırmalarına göre “Ak Dağ” anlamına gelen “Şar Dağ” adını vermiş olmalıdırlar.