Orhun'dan Tuna'ya Türkler

İzet İbrahimsoylu

---

Genel/Bütün Makedonya Yörüklüğü’nün içinde bulunan Özel/Parça Makedonya Yörüklükleri’nden biri, Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nda bulunan ikinci Yörüklük: “Saruhan-Sındırgı Yörüklüğü”dür.

*****

Yörüklük’ün Adı

Bölgenin adı Sırpça, Bulgarca, Makedonca ve öbür kaynaklarda çık (sadece) “Yörüklük” (Јуруклук) olarak geçtiği gibi “Aktaş Yörüklüğü” (Плачковички Јуруклук), “Radoviş Yörüklüğü” (Радовишки Јуруклук), “İştip - Radoviş Yörüklüğü” (Штипски -Радовишки Јуруклук) olarak da geçmektedir. Burada öñemli olan beñek (nokta), bölgenin adından sürekli bir biçimde “Yörüklük” olarak bahsedilmesidir.

Makedonyalı ünlü Türk şair İlhami Emin’e göre, Kulağuzlu ve dolayında yaşayan Yörükler Sındırgı’dan (Saruhan Beyliği’nden) gelmişlerdir. İlhami Emin, dedesinden aktardığı bilgiye göre, dedesi Emin Ağa: “Bizi Sındırgı’da sındırmışlar (kırmışlar).” derdi, dedi. (Dipçe: Bu bilgi 13-12-2018 tarihinde İlhami Emin’den alınmıştır.)

Bu Yörüklük de adını geldikleri yere göre, yani eski yerlerine göre almıştır. Sındırgı’dan geldikleri için adı: “Sındırgı Yörüklüğü”dür.

*****

Yörüklük’ün Sınırları

Yer olarak, Makedonya Yörüklükleri’nden Kızılalma-Karaman Yörüklüğü ve Ograjden Yörüklüğü arasında konumlanmaktadır. Kızılalma-Karaman Yörüklüğü ile tıp (aynı) dağı (Aktaş Dağı’nı) üleşmektedir (paylaşmaktadır). Her iki Yörüklük de Aktaş Dağı’nın güney eteklerinde bulunmaktadır. Kaynaklarda, “Yörüklük” adıyla her iki Yörüklük birlikte añılmakta ve bu ad her iki Yörüklüğü de kapsamaktadır. Coğrafȋ haritalarda Kızılalma-Karaman Yörüklüğü ile Sındırgı Yörüklüğü, bir/tıp (aynı) “Yörüklük” bölgesi sınırı içinde gösterilmektedir. Kimi yerde her ikisi için “Aktaş Yörüklüğü” (Плачковички Јуруклук) ya da “İştip - Radoviş Yörüklüğü” (Штипски - Радовишки Јуруклук) da yazmaktadır.

Kızılalma-Karaman Yörüklüğü ile Sındırgı Yörüklüğü’nün sınırını Aktaş Dağı’ndan Radoviş’e akan “Koca Dere” ırmağı oluşturmaktadır. Sındırgı Yörüklüğü: dağ olarak; Aktaş Dağı’nın güney eteklerini ve uçlarını, şehir olarak; Radoviş’in kuzey ve kuzeydoğusunu, ırmak olarak; Koca Dere’nin doğusunu kapsamaktadır. Sındırgı Yörüklüğü’nün eñ doğusunda Hüdâverdili Yörük köyü, güneyinde Radoviş kasabası, güneybatısında Radoviş ve Usturumca ovası, batısında “Koca Dere” ırmağı, kuzey ve kuzeydoğusunda Aktaş Dağı’nın dorukları yer almaktadır. Tarihi açıdan bakılırsa Sındırgı Yörüklüğü’nün sınırı içine Aktaş Dağı’nın güney ve güneydoğu eteklerinin uçlarını, Radoviş ovasında bulunan Orovitsa, Podareş, Pokrajçevo, Yargulitsa ve İzlevo köylerini de katılabilir. Tarihte, Türk Günü’nde (Osmanlı Döneminde) bu köyler de Yörüklük sınırı içinde idi.

*****

Yörüklük’ün Tarihi

Yörüklük’ün tarihi, Yörüklerin Türk Günü’nde (Osmanlı Döneminde) o coğrafyaya konmasıyla başlamaktadır. Yörüklerin o bölgeye gelmesi ve konması, Türk açtığı (Türk fethi) ile başlamıştır. Türkler, 1371 Meriç Savaşı ile Makedonya topraklarını açmışlar ve hemen ardından Anadolu’dan Türkleri, özellikle konar-göçer Türkleri-Yörükleri Makedonya’nın değişik yerlerine göçtürüp kondurmuşlardır.

Usturumca ile Radoviş kasabalarının açılması 14. yüzyılın soñlarına doğrudur. 1382 ile 1393 yılları arasında Usturumca ile Radoviş kasabaları Türkler tarafından alınmıştır. Makedonya’nın öbür bölgelerinde olduğu gibi Usturumca ile Radoviş’e ve bu kasabaların dolaylarına Anadolu’dan özellikle “Yörük Tâifeleri”nden “Yörük Cemâatleri” göçtürülüp kondurulmuştur.

14. yüzyılın soñlarından itibaren Radoviş kasabasının güneydoğu, kuzey ve kuzeydoğusuna çok sayıda “Yörük Tâifeleri”nden “Yörük Cemâatleri” kondurulmuştur. Türk Günü ve sonrasında bölgede Yörüklerin çok - yoğun ve sürekli - kesintisiz bir şekilde var olması bölgenin “Yörüklük” adını almasını sağlamıştır. Bundan sonra bölgenin adı Yörüklük olarak kalmıştır ve bugün o adla yaşmaktadır.

Yörüklük kelimesi ilkin “Yörükler” añlamına gelirken, daha soñra “Yörüklerin yaşadığı yer” añlamına gelmiştir. Burada Yörüklük, “Yörüklerin yaşadığı yer” añlamındadır. Bugün Yörüklük, tıpkı Arnavutluk adında olduğu gibi “yer adı” olarak yaşamakta ve kullanılmaktadır.

Sındırgı Yörüklüğü, Makedonya Yörüklüğü’nde bulunan “coğrafȋ ve tarihȋ bir Yörüklük”tür.

*****

Yörüklerin Kopuşması (Geldiği Yer)

Önce Kopuşmak ve kopuşma kelimelerini açıklayayım. Kopuşmak, “gelmek” anlamındadır. Yörükler: “Sen nerden kopuştuñ?” derler, bu; “Sen nereden geldin?” demektir. Bir de Kopuşma kelimesi var. Yörükler: “Seniñ kopuşmañ neresi?” derler, bu; “Senin geldiğin yer, senin eski yerin neresi?” demektir.

Sındırgı Yörüklüğü’nde yaşayan Yörüklerin kopuşması Anadolu’daki Saruhan - Sındırgı’dır. Bunun yanında Anadolu’dan Karamanoğulları Beyliği’nden Yörükler de gelmiştir. Türk Günü’nde Anadolu’dan Yörük Tâifeleri ve Yörük Cemâatleri bu bölgeye kondurulmuştur. Bunlar ağadık (daha fazla) olarak Karamanoğulları ve Saruhanoğulları Beyliklerinde yaşayan Yörük Tâifeleridir. Bunun dışında diğer beylik ve tâifelerden de gelen olmuştur. Bunların içerisinde Avşar gibi boylar ağırlık olarak yer alsa da içlerinde diğer Oğuz Boyları da vardır.

*****

16. Yüzyılda Saruhan - Sındırgı Yörüklüğü’nde Yaşayan “Yörük Cemaâtleri”

16. yüzyılda Radoviş, Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde Radoviş köyü sınırları içerisinde “Yörük Cemâatleri” bulunmaktadır. Bu cemâatler şunlardır:

 Serçi Cemâati (öbür adı: İdris Hoca Cemâati)

Yusuf Cemâati

Saltıklı Cemâati

Kuloğuzlu Cemâati

Şimdi Radoviş Belediyesi sınırları içerisinde yer alan Podareş, 16. yüzyılda Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde Podareş köyü sınırları içerisinde “Yörük Cemâatleri” bulunmaktadır. Bu cemâatler:

Hüdâverdili Cemâati

Kabil Oğlu Cemâati

Kara Yardımlı Cemâati

Hacı Ali Cemâati

Şimdi Radoviş Belediyesi sınırları içerisinde bulunan Oravitsa, 16. yüzyılda Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde Oravitsa köyü sınırları içerisinde bir “Yörük Cemâati” bulunmaktadır. Bu cemâat:

Nasuh Obası Cemâati

Şimdi Radoviş Belediyesi sınırları içerisinde yer alan İzleva, 16. yüzyılda Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde İzleva köyü sınırları içerisinde “Yörük Cemâatleri” bulunmaktadır. Bu cemâatler:

Divâne Salih Cemâati

Davut Oğulları Cemâati

Süleyman Oğulları Cemâati

Şimdi Radoviş Belediyesi sınırları içerisinde bulunan Yargulitsa, 16. yüzyılda Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde Yargulitsa köyü sınırları içerisinde bir “Yörük Cemâati” bulunmaktadır. Bu cemâat:

Fenalı Cemâati

Şimdi Radoviş Belediyesi sınırları içerisinde yer alan Pokrayçevo, 16. yüzyılda Köstendil Sancağına bağlı Usturumca Nahiyesinin bir köyüdür. O dönemde Pokrayçevo köyü sınırları içerisinde “Yörük Cemâati” bulunmaktadır. Bu Cemâat:

Hacı Oğulları Cemâati

*****

Saruhan – Sındırgı Yörüklüğü’ndeki Yörük Köyleri

Hüdâverdili (Hüdâverli)

Bu köyün adının özü Hüdâverdili’dir. Hüdâ, Farsçada “Allah”; verdi sözü, Türkçe “ver-” eylemine, görülen geçmiş zaman eki /-di/ getirilerek oluşmuştur. Hüdâverdili, Radoviş’in doğusunda, Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın güney eteklerinde yer almaktadır. Sırp kaynaklarına göre Hüdâverdili, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. Bulgar kaynaklarına göre, köyde 1900 yılında 125 Türk-Yörük yaşamaktadır. Çık (sadece) Yörüklerin yaşadığı bir köy olan Hüdâverdili köyü, 1953 -1961 yılları arasında tamamen Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür.

Sarıgöl

Aktaş Dağı’nın güney eteklerinde, Radoviş’in doğusunda yer almaktadır.  Sırp kaynaklarına göre Sarıgöl, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. Bulgar kaynaklarının verdiği bilgiye göre 1900 yılında köyde 75 Türk - Yörük yaşamaktadır. 1953 yılında 150 Türk’ün yaşadığı köy, 1953 - 1961 yılları arasında tamamen Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür.

Durutlu

Radoviş’in doğusunda, Aktaş Dağı’nın güney eteklerinde yer almaktadır. Sırp kaynaklarına göre Durutlu köyü, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. Köydeki Yörükler 1953 - 1961 yılları arasında tamamen Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür.

Köseli

Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın güney etekleri ve Radoviş’in doğusunda kurulan bir Yörük köyüdür. Köy, Yörük Tâifesinden olan “Köseli Cemâati” tarafından kurulmuştur. Sırp kaynaklarına göre Köseli Yörük köyü, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. 1953 - 1961 yılları arasında Yörüklerin hepsi Türklük’e göçmüştür.

 

Drajantsa

Radoviş’in kuzeydoğusunda ve Aktaş Dağı’nın güney eteklerinde yer almaktadır. Drajantsa, öbür Yörük köylerinin tersine Adı Türkçe olmayan bir Yörük köydür. Köy, Türk Günü’nden öñce var olup, Türk Günü’nde Yörükler bu köye konduğunda adını değiştirmemişler ve köy eski adıyla günümüze kadar gelmiştir. Sırp kaynaklarına göre Drajantsa, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. 1971 - 1981 yılları arasında köydeki Yörükler tamamen Türklük’e göçmüş, soñ aile ise Kulağuzlu köyüne inmiştir.

Kulağuzlu

Kulağuzlu köyü, Radoviş’in kuzeydoğusunda, Radoviş ovasının kuzeyinde ve Aktaş Dağı’nın güneyinde bulunmaktadır. İlhami Emin’in aktardığı bilgiye göre, köyün adını babası “Kuloğuzlu” şeklinde telaffuz etmekte imiş. Köyü, Yörük Tâifesinden “Kulağuzlu Cemâati” kurmuş ve köyün adı buradan gelmektedir. Sırp kaynaklarına göre Kulağuzlu Yörük köyü, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır.

Günümüzde Sındırgı Yörüklüğü’ndeki köylerden sadece Kulağuzlu’da Yörükler yaşmaktadır. Öbür köylerdeki Yörükler Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür.

Karacalar

Aktaş’ın güneyinde, Radoviş’in kuzeyinde yer alan bir Yörük köyüdür. Sırp kaynaklarına göre Karacalar, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. 1961 - 1971 yılları arasında köydeki Yörüklerin tamamı Türklük’e göçmüştür.

Çeşme Mahalle

Radoviş’in kuzeyinde, Aktaş Dağı’nın güney tepelerinde bulunan bir köydür. Sırp kaynaklarına göre Çeşme Mahalle köyü, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. 1961 - 1971 yılları arasında Yörüklerin tümü köyden Türklük’e göçmüştür.

Karlıobası

Radoviş’in kuzeyinde ve Aktaş Dağı’nın güneyinde Türk Günü’nde kurulmuş bir Yörük köyüdür. Sırp kaynaklarına göre Karlıobası, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. 1900 yılında köyde 125 Türk - Yörük yaşmaktadır. 1953 yılında 146 çık (sadece) Türk’ün yaşadığı köy boşalmaya başlamış ve 1953 - 1961 yılları arasında köydeki Yörükler Türklük’e göçerek köy tamamen boş kalmıştır.

Halilobası

Aktaş Dağı’nın güney yüksekliklerinde ve Radoviş’in kuzeyinde kurulan bir Yörük köyüdür. Köyü, Yörük Tâifesinden olan “Kara Halil Cemâati” kurmuştur ve köy adını bu Yörük Cemâatinden almıştır. Köyün adında Yörük yaşama biçimini añdıran oba kelimesi de vardır. Zamanla “Kara” sıfatı unutularak köy yalñızca “Halilobası” olarak añılmaya başlamış, halk arasında ise “Allābası” şeklini bile almıştır. Sırp kaynaklarına göre Halilobası köyü, “coğrafȋ ve tarihȋ ve coğrafi Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. Köydeki Yörüklerin bir kısmı diğer köylere çoğu Türklük’e göçmüştür. Şimdi köy boştur.

İştirova

Radoviş ve Radoviş ovasının kuzeyinde, Aktaş Dağı’nın güneyinde Türk Günü’nden öñce var olup Türk Günü’nde Yörüklerin konduğu bir köydür. Köy eski adıyla kalmış Yörükler bu adı değiştirmemişlerdir. Köyün adı Türkçe değildir. Bulgar kaynaklarına göre 1900 yılında köyde 60 Türk - Yörük yaşamaktadır. Sırp kaynaklarına göre ise İştirova, “coğrafȋ ve tarihȋ Yörüklük bölgesi”nde bulunmaktadır. Yörükler Türklük’e göçmüştür.

*****

Yörük Yaşama Biçimini Añdıran Adlar

Cemâat

Osmanlı kaynaklarında cemâat adının bir anlamı da topluluk demektir. Bu Türkçede oymak anlamına da gelmektedir. Osmanlı Döneminde bölgeye konan Yörükler cemaat adıyla kayıtlara geçmiştir. Küçük Yörük Toplulukları ya da Yörük Soyları “Yörük Cemâati” olarak yazılmıştır.

Oba

Oba, Türkçe bir kelimedir. Oba Yörükleri, Yörükler obayı añdırır. Oba ve Yörük, özdeşmiş iki Türkçe kelimedir. Bir yerde Yörük varsa orda oba; bir yerde oba varsa orda Yörük var demektir. Sındırgı Yörüklüğü’nün bir iki köyü oba adı taşımaktadır: Karlı obası ve Halil obası gibi… Oba kelimesi, Bu bölgenin yörük yaşama yeri olduğunun en öñemli kanıtlarından birdir.

Yörüklük

Türkçede Yörüklük kelimesinin dört ayrı añlamı bulunmaktadır. Balkanlarda, özellikle Makedonya’da iki añlamı çok yaygın olarak kullanılmaktadır: Biri, “Yörükler” añlamına gelen Yörüklük; ikisi “Yörüklerin yaşadığı yer” añlamına gelen Yörüklük’tür. Buradaki Yörüklük’ün añlamı “Yörüklerin yaşadığı yer” añlamındadır yani, yer adıdır.

*****

Sındırgı Yörüklüğü’nün Özellikleri

Dil olarak;

Ağız olarak şimdiki zaman yerine geniş zaman kullanılır: Örnek; gelir, gider, yapar, çıkar; gelmez, gitmez, yapmaz, çıkmaz…

Daş, duz, davşan… (Kızılalma-Karaman Yörüklerine göre böyle konuşurlar.)

Alçak sesle konuşurlar… (Kızılalma-Karaman Yörüklerine göre böyle)

 

Tip olarak;

Kara yağız, yuvarlak yüzlü, tekerlek çehrelidirler.

 

Giyim olarak;

Giyimleri daha tor (yakışıksız)… (Kızılalma-Karaman Yörüklerine göre)

 

Din olarak;

Müslümân - Sünnȋ - Hanefȋ’dirler. Ancak Geleneksel Türk Dini’nden - Gök Tañrıcılık’tan - büyük izler taşımaktadırlar.

Bilinç olarak;

Yörüklerde “Yörük olma bilinci” vardır. Kendilerine “Yörük” demektedirler. Komşuları olan öbür Yörükler, Çıtaklar, Makedonlar, Ulahlar, Çingeneler ve Şoplar da onlara “Yörük”; yaşadıkları yere de “Yörüklük” demektedirler.

Geçimlilik;

Hayvancılık, tütüncülük ve odunculuktur. Eskiden kömürcülük de varmış.