Makedonya, tarih boyunca Türklerin yurt tuttuğu önemli bir coğrafyadır. Bilindiği üzere Makedonya coğrafyasına tarih boyunca birçok Türk boyu gelip yerleşmiştir. Bu Türk boylarından biri de 9. yüzyılda gelen/getirilen Vardar Türkleridir.

Vardar Türkleri, Vardar Irmağı boyuna 9. yüzyılda gelmesine/getirilmesine rağmen, yazılı kaynaklar onlarla ilgili bilgileri genelde 11. yüzyılda vermektedir.

Makedonya coğrafyasının Vardar Irmağı boyuna “Vardar Türkleri”nin geldiğinden Bizans kronikçilerinden; Georgios Monahos Kontinuatus, Atanasija Atonski, Mihajlo Atalijat, Skilica-Kedren gibi farklı tarihçi/kronikçiler bahsetmişlerdir.

Sözünü ettiğimiz kronikçiler; Çar Samoil’in Devleti’nde (Samoil Çarlığı’nda) Makedonlar, Slovenler, Bulgarlar, Sırplar, Hırvatlar, Bizanslılar, Arnavutlar, Ulahlar ve Ermenilerle birlikte “Türk -Vardarlılar”ın yani “Vardar Türkleri”nin de yaşadıklarını yazmışlardır.

Vardar Türkleri ya da Vardarlı Türkler, 9. yüzyılda Bizans İmparatoru Çar Teofil (829 - 842) tarafından Asya’dan getirilerek Makedonya’nın Vardar Irmağı boyuna sınır bekçileri olarak yerleştirilmiştir. Nüfusları 14 bin dolayında olan bu Türklere,“Vardarioti” (Vardarlılar) ya da “Vardar Türkleri” adı verilmiştir (ya da var olan adlarıyla anılmaya devam etmişlerdir).

***

Kimdir bu “Vardar Türkleri”?

Vardar Türkleri:

Bir; Asya’dan (Anadolu’dan) getirildiler.

9. yüzyılda Bizans İmparatoru Çar Teofil (829 - 842) tarafından Asya’dan (Asya’nın Anadolu’sundan) getirilip Makedonya’nın Vardar Irmağı boyuna yerleştirilmişlerdir.

İki; Vardarlılar “Türk” idiler.

Vardarlılar ya da Vardariotiler “Türk” idiler. Georgios Monahos Kontinuatus, Atanasija Atonski, Mihajlo Atalijat, Skilica - Kedren gibi dönemin ve sonrasının Bizans kronikçileri onların “Türk” olduğunu belirterek yazmışlardır.

Üç; Vardar Türkleri Ermeni değildi.

Kimi tarihçi ve araştırmacıların onların Türk değil, Ermeni olduğunu iddia etmişlerdir. Ancak kaynaklar ve deliller onların Ermeni olmayıp, Türk olduğunu göstermektedir. Burada konuya açıklık getirmek için şunu düşünmek lazım: eğer Vardariotiler (Vardarlılar) iddia edildiği gibi Ermeni olsalar idi, Bizans kronikçileri eserlerinde ayrıca “Ermeniler” diye bir topluluktan bahsetmezdi ya da Ermenilerden bahsettikleri takdirde, ayrıca “Vardar Türkleri” diye bir topluluktan bahsetmezlerdi.

Mâdem ki, hem Vardariotilerden (Vardarlılardan) hem de Ermenilerden tıp (aynı) eserlerde bahsediliyor; demek ki Vardariotilerile Ermeniler ayrı birer halk idi; ki eserlerde hem Ermenilerin hem de Vardar Türklerinin adları ayrı olarak “zikredilerek” geçmektedir.

Bu konuda asıl karıştırılan benek (nokta) ise Vardariot ile Ermeni kelimesi değil, her iki topluluğun da “geldiği yerdi”, yani “Doğu - Asya” idi. Çünkü her iki halk da Doğu’dan, Asya’dan Makedonya’ya gelmişler/getirilmişlerdi. Her iki halk da doğudan getirildikleri için bu iki halkın adı karıştırıldı ve adları birlikte ya da birbirinin yerine kullanıldı. Bu yüzden de bilerek ya da bilmeyerek Türkler, kimi yazarlarca Ermeni sanıldı, öyle olduğu iddia edildi.

Bu konuda akıldan çıkarılmaması gereken en önemli benek (nokta) ise; Ermenilerin Hristiyan bir toplum olduğudur. Hristiyanlık tarihine bakıldığında Ermeniler, tarihte Hristiyanlığı ilk taplayan (kabul eden) milletlerden biridir. Durum bu ki, Bizans kronikçilerinin ve sonrakilerin verdiği bilgilerde, Vardar Türklerinin ilkin “Hristiyan olmadığı” yazmaktadır. Bu durum da, Vardar Türklerinin Ermeni olmadığının en önemli kanıtlarından biridir. Çünkü o dönemden önce de sonra da Ermeniler, Hıristiyan bir toplumdu. Yani Hristiyan inancına sahip idiler. Ancak Vardar Türkleri, Makedonya’ya kendi inançları olan Gök Tanrı İnancı ile geldiler; daha sonra Makedonya’da Hristiyanlaştırıldılar.

Dört; “Gök Tanrı inançlı” idiler.

Türklerin kadim inancı: Gök Tanrı İnancı idi. Tarih içerisinde Türkler, kadim inançları olan Gök Tanrı İnancı’ndan diğer dinlere ve inançlara sonraki dönemlerde geçtiler.

Kimi yazılı kaynaklarda, Vardar Türklerinin önceden Hristiyan olmadığını, daha sonra Bizans Devleti tarafından Hristiyanlaştırıldıkları yazmaktadır. Bu da, onların Hristiyan olmadan önceki inançlarının Gök Tanrı İnancı olduğunu işaret etmektedir. Ancak o dönemde, bu inancın kendi var ama adı yoktu. Yani Gök Tanrı inancı vardı ama o zaman bu inanca Gök Tanrı inancı denmezdi. Bu yüzden de, o dönemde Vardar Türklerinin inandığı inancın adı Bizans eserlerine geçmemiştir, adı yazmaz; sadece ilkin Hristiyan olmadıkları ve daha sonra Hristiyan oldukları yazmaktadır.

Vardar Türkleri, Hristiyanlaştırılmadan önce “Gök Tanrı İnancı”na inanan Türklerdi. Daha sonraki dönemlerde bir kısmı Hristiyanlaştırıldı. Hristiyanlaştırılanlar arasında bir kısmı yerli halk arasında eriyip gitti ve Türk olma özelliklerini yitirdiler. Hristiyanlaştırılanlardan bir kısmı ise Türk Günü’nde (Osmanlı Dönemi’nde) Anadolu’dan gelen Türklerle (Türkmenlerle - Yörüklerle) karışarak İslâm’ı tapladılar (kabul ettiler) ve Türk kimliklerine yeniden, İslâm’ı taplayarak ve sonradan gelen Türklerle karışarak döndüler. Vardar Türklerinden bir kısım ise Gök Tanrı İnançlarında kalarak, bunlar da Türk Günü’nde (Osmanlı Dönemi’nde) Anadolu’dan gelen Türklerle (Türkmenlerle - Yörüklerle) karışarak İslâm’ı tapladılar (kabul ettiler) ve Türk kimliklerine yeniden döndüler.

Beş; Hristiyanlaştılar.

Kaynaklarda, Vardar Irmağı boyunda yaşayan Türklerin ilkin Hristiyan olmadığı açıkça yazmaktadır. Vardar Türkleri, Bizans Devleti tarafından Hristiyanlaştırılarak Ohri’deki Ortodoks Piskoposluğu’a bağlandılar. Önce Ohri Piskoposluğu’na vergi vermeyen Vardar Türkleri, daha sonra Hristiyanlaştırılarak vergi vermeye mecbur edilmişlerdir. Daha sonraki dönemlerde Hristiyanlaştırılanlardan bir kısmı İslâm’a dönse de, bir kısmı Hristiyan halklar arasında eriyip gitmiştir.

Altı; Müslümanlaştılar.

Vardar Türklerinin çoğu önce, Gök Tanrı İnancından Hristiyanlığa geçittirildiler; bir kısmı ise Gök Tanrı İnancında kalabildi. Osmanlılar zamanında bir kısmı Hristiyanlar arasında kalmaya devam etti, bir kısmı ise Hristiyanlıktan ve Gök Tanrı İnancından İslâm’a geçtiler.

Yedi; Vardar Irmağına ad veren Türkler.

Vardar Türklerinin, Vardar Irmağı’na adını veren Türkler olduğunu söyleyen araştırmacılar da vardır. Eski adı “Axius”, “Aksiós” olan bu ırmağın adını, kimi araştırmacılara göre Vardar Türkleri vermiştir.

Sekiz; Vardar Türklerinin Bölgedeki Etkisi

Bugün Vardar Irmağı boyunda yaşayan Türk, Makedon, Yunan ve diğer halkların kanında, kültüründe, inancında, dilinde Vardar Türklerinin etkisi çoktur. Çünkü Vardar Türkleri onların arasında eridi; erirken de, kendi varlıklarını onlara eklediler.

Makedonya Türklerinin yetiştirdiği en önemli şairlerden biri olan İlhami Emin Beğ, bir konuşmasında şunları dile getirmişti: “Tanıdığım bir Makedon/Bulgar bilimkişisi, Vardar Irmağı boyunda yaşayan Makedonlar hakkında ‘Како Турците, Грешат во родот. / Kako Turcite, greşat vo rodot. (Türkler gibi -Makedon dilinde- cinsiyet ayrımında yanlış yapıyorlar).”