Uluslararası Balkan Üniversitesinin yayınlar biriminin bünyesinde “18. ve 19. Yüzyılları Arasında Makedonya Şehirleri” adlı kitap yayınlandı. Makedonya bölgesinde bulunan şehirlerin nüfus yapısı, gelişim süreçleri, sosyoekonomik durumu, göç gibi birçok konunun incelendiği eser okuyucularla buluştu.

Makedonca yayınlanan kitapta Osmanlı devletinin şehirleri kurma ve şehirleri kalkındırma süreçleri de değerlendiriliyor.

Kitabın yazarı Uluslararası Balkan Üniversitesi Rektör Yardımcısı Şener Bilali, eser hakkında gazetemize açıklamalarda bulundu. Bilali, açıklamasının başında kitabı yayınlayan Uluslararası Balkan Üniversitesine teşekkürlerini ifade etti.

‘Bu eser 10 yıllık çalışmanın bir ürünü’

Şener Bilali, kitabın hazırlanma süreci hakkında yatığı açıklamada “Bu eserimiz yıllardır yaptığımız çalışmalar sonucunda meydana gelmiştir. Bu eserin temellerini oluşturmaya doktora süreçlerinde başlatmıştık. Daha sonra süreci genişleterek, akademik bir platforma da aktarmak istedik. Başladığımız zaman değerli hocalarımızla yaptığımız görüşmeler ve mülakatlar neticesinde bu konunun Makedonya bilim dünyasında eksik bir konu olduğunu gördük. 17. yüzyıla kadar Makedonya şehirleri ile ilgili çok çalışmalar yapılmış. 17. yüzyıldan sonra yok. Böyle bir fikir ortaya çıktı. Biz de bu fikir üzerine çalışmaya başladık. Samimi söylemek gerekirse bu kadar ciddi bir şey olacağını düşünemiyordum. Akademik, bilimsel dünyada her şey ciddidir ama bazı şeyler yaparsınız ki sizi çekmez, belli bir süre sonra. Bazı şeyler üretirsiniz sürekli çeker, sürekli cazip hale gelir. Bizim acizane oluşturduğumuz bu eserle, ilk adımdan itibaren cazip gelmeye başladı ve uzun vadeli bir proje olarak düşünmüştüm. Yanılmıyorsam, bu 10 yıla yakın çalışmanın bir ürünü. Cesaret edemiyordum yayınlamaya, tamamlamadan önce, belki onlarca defa geri döndüm, ekledim, çıkardım. Hatta çoğu meslektaşım ‘Hocam yeter, bunu yayınla artık!’ gibisinden baskılar yapmaya başladılar. Böyle bir eser ortaya çıktı. Umulur ki hem buradaki yerel ahaliye hem de daha geniş çapta bilim dünyasına faydası olur.” ifadelerini kullandı.

‘Makedonya’nın nüfus yapısını inceledik’

Kitabın içeriği hakkında da konuşan Bilali, “Bu eser sadece kuru bilgiden ziyade 18. yüzyılda Osmanlı tebaası olan bu yapıların incelenmesi yapıldı. Tabi belli yüzyıllarda Osmanlı’da bu sistemler değişti. 18. yüzyılda Kosova vilayeti, Manastır vilayeti, Üsküp vilayeti gibi vilayetler üzerine çalıştım. Ana kaynağım salnamelerdi. Çünkü çalışmamızın büyük bir kısmını demografik bilgiler ihtiva ediyor. Mesela esere baktığınız zaman 17. yüzyılın sonlarından başlayarak 19. yüzyıla kadar Makedonya’nın nüfus yapılarını da inceledik. Çoğu bilgiyi salnamelerden aldık. Direk kaynaktan aldık. Neden direk kaynaktan diyorum? Osmanlıcamız da olduğu için pek fazla dolanmadan doğrudan salnameleri arşivlerden alarak, onları deşifre ettikten sonra, eserin ana vurucu kısmını, son günlerde gündemde olan nüfus sayımı üzerine oluşturdum. Okuyanlar aynı zamanda 18. ve 19. yüzyılların sonlarına doğru Makedonya’daki Kosova, Manastır ve Selanik vilayetlerinde nüfus yapılanmalarını görebilecekler. Burada da değişik kaynaklar ve salnameler kullanıldı.” dedi.

‘Şehirlerin nasıl ticari merkez haline geldiklerini incelemeye çalıştık’

Bölgedeki nüfusun farklı alanlarda incelendiğine de dikkat çeken Şener Bilali, açıklamasının devamında şunları söyledi:

“Nüfus mübadelelerini de incelemeye çalıştık. Yani bu vilayetlerde etnik yapıların değişik sahalarda dinamikleri incelendi. Hakeza o dönemdeki savaşlar ve istikrarsızlıkların Müslüman ve Müslüman olmayan nüfus üzerine etkileri, göçleri, dini yapıları, sosyoekonomik durumları incelendi. Bunun yanında da tüm bu dinamikler, nüfusun bir şehirden başka şehre veya bir vilayetten diğer bir vilayete hicretleri sırasında şehir üzerinde bırakmış oldukları etkiler; mesela yoğun bir kırsal nüfusun Selanik’e, Manastır’a, Üsküp’e gelmesi nasıl bir etki yaptı? Olumlu ve olumsuz etkileri de incelendi. Diğer bir ana başlıkta da yerel ahalinin İslamlaşma sürecini inceledik. Bu İslamlaşma süreci nasıl oldu? Bazı eski yerel kaynakların aksine zorunlu değil de gönüllü olduğu gibi politikalar incelendi. Sosyoekonomik değişimler de incelendi. Ayrıca şehirlerin ticari birer merkez olmasını incelemeye gayret ettik. Yani sadece din, göçler ve nüfustan ziyade bu üç ana vilayetin (ki o döneminin Makedonya’sını oluşturan vilayetlerdi) nasıl şehirleştiğini, nasıl ticari merkez haline geldiklerini incelemeye çalıştık. Bu doğrultuda insanların hayat tarzlarının nasıl etkilendiğini, hayat tarzlarının değişip değişmediği, nasıl değiştiği, belli dönemlerde bazı bölgelerde Müslüman nüfusun baskın olması daha sonra göçten dolayı baskınlığını kaybetmesi, Avusturya-Macaristan İmparatorluğunun mimariye ve şehre etkisi, Osmanlı mimarisi, meşruti olayları, Omsanlı’daki parlamenter siteme geçiş gibi konuları siyasi değil de şehircilik tarihi açısından incelemeye çalıştık. Kitaptaki bir başlığı Yahudi, Hristiyan ve Müslüman nüfusa ayırdım. Yani bu dönemler arasında Yahudilerin, Hristiyanların ve Müslümanların sosyoekonomik durumu hakkında bilgiler vermeye çalıştım.”

‘Bu eserden herkesin istifade edeceğini düşünüyorum’

Kitabın ana başlığında şehirlerin gelişim sürecinin yer aldığını vurgulayan Bilali, “Kitabın ana başlığında üç vilayet şehirlerinin gelişimini inceledik. Şehirler nasıl gelişti? Bu şehirlerin gelişiminde merkezi İstanbul Osmanlı idaresinin etkisi nasıldı? Bazı şehirler vardı, bazı şehirler sonradan kuruldu. Osmanlı’nın bu şehirleri hangi mantık, felsefe ve idealleriyle kurmaya çalıştığını gördük. Burada artık Tanzimat fermanı, beylerbeyi sistemi, sancak beyliğinin organizasyonu, piyade birlikleri, askeri yapılanma, kışlalar, tımar sistemi, eski ve yeni idari sistemlerin karşılaştırılması da yapıldı. Belli sancakların belli dönemlerde değişikliklere uğradığını biliyoruz. Bu değişikliklerin nasıl gerçekleştiğini incelemeye çalıştık. Böylelikle ortaya 4 ana başlıklı bir eser çıktı. Bu eserin sonunda üç ana vilayetin şehirlerini her açıdan incelemeye çalıştık. Umuyorum ki fotoğraflarıyla, değişik eklemelerle ortaya zevkli bir eser çıkmıştır. Bu eserden bilim adamlarının veya bu alana ilgi duyan arkadaşlarımızın istifade edeceğini düşünüyorum. Yüzde yüz emin olunmasa da istatistiki bilgiler var. Çünkü bu tarz bilgilerden emin olamıyorsunuz. Nüfus yüzde yüz şöyleydi diyemiyorsunuz. Hala 21. yüzyılda da diyemiyorken siz 200-300 yıl öncesini düşünün.” şeklinde konuştu.

‘Araştırmalarımızda Osmanlı’nın şehir kuran, medeniyet kuran bir devlet olduğunu gördük’

Açıklamasının devamında ise Bilali, “Bu araştırmalarımızda şunu gördük, Osmanlı’nın şehir kurma kabiliyetini, yeteneğini ve isteğini gördük. Bu çok önemli bir şey. Osmanlı medeniyet, şehir kuran bir imparatorluk ve bu şehirlere çok büyük yatırımlar yapıyor. Şehirleri kurarken veya yeniden imar ederken yerel dinamikleri göz önünde bulundurduğunu, suiistimal etmediğini, kovmadığını, tam tersine kurduğu şehirlerde kendilerine mahalleler tahsis ettiğini, işte ekonomik merkezler olan pazarlarda, hanlarda yer verdiğini, bir de Osmanlı için yüzyıllarca nüfus sayımının ne kadar önemli olduğunu gördük. Bu devlet her şeyi kaydeden bir devlet. Nüfusu net bir şekilde biliyor. Hangi bölgede, hangi ücra köyde ne kadar nüfus olduğunu kaydediyor. Tabelalara baktıkları zaman okuyucular orada Müslüman ve gayrimüslimler kategorisi hakkında bilgi edinecekler. Müslüman kategorisinde Türk, Arnavut, Boşnak gibi unsurlar yer alıyor. Genelde tabelalarda o dönemin kaideleri ve gelenekleri gereği her şey detaylı olarak vardır. Bazı tabelalarda Hristiyan, Yahudi, Kıpti görebilirsiniz. Bazı tabelalarda Makedon, Bulgar, Sırp Ortodoks, Yunan Ortodoks, Ulah Ortodoks, Arnavut Müslüman gibi bilgiler görebilirsiniz. Bazı tabelalarda Üsküp, İştip, Kumanova, Radoviş, Kriva Palanka, Kratova, Kaçanik gibi bölgeleri görebiliyorsunuz. Yani yeri geliyor detaylı bilgiler var, yeri geliyor genel bilgiler var.” dedi.

‘Umarım eserler ileride diğer dillere de tercüme edilir’

Kitabın yazarı Şener Bilali açıklamasının sonunda şu ifadeleri kullandı:

“Bilgide kesinlik yoktur, her zaman bir deryadır, her zaman açıktır. Umarım okuyucuları hem meraklandırır hem de bu alanda çalışmayı düşünen akademisyen, mastır, doktora öğrencileri buradan ilham alarak bir şey yapmaya çalışır. Veya bu alanda çalışan unvan sahibi hocalar ‘burada böyle bir şey yapılmış, bu böyle değildir” gibi eleştirilerle bilime katkı sağlayabileceklerini de düşünüyorum. Türkçe, Arnavutça, İngilizce değil de Makedonca yazmayı tercih ettim. En nihayetinde Makedonya ile ilgili baskın olan dilde yazmayı tercih ettim ki herkes istifade etsin. İnşallah ileride bu kitap yerel dillere de tercüme edilir.”