Tam elli bir yıl önce Üsküplüler yaşanan depremin sonucunda büyük bir felaket ile uyanmışlardı 26 Temmuz sabahı. Sabah saat beşi 17 dakika geçe meydana gelen Richter ölçeğine göre 6,9 büyüklüğündeki deprem, Üsküp'ün büyük bir kısmını - yüzde yetmişten fazlasını yıkmış, depremin bilançosu ağır olmuştu. Binin üzerinde ölü ve 3 binin üzerinde yaralı vardı. 200 binin üzerinde vatandaş evsiz kalmıştı.

Tüm dünyadan gelen yardımlar sayesinde Üsküp büyük ölçüde yeniden inşa edildi. Deprem o dönemde tarihi eserlere de büyük ölçüde zarar vermişti. Birçok eser, artık yoktu. Bazıları imkansızlıktan, bazıları tarihin sayfalarında kalsın diye onarılmamıştı. Komünist rejime deprem iyi gelmişti, yıkamadıkları tarihi eserleri bu vesileyle tamamlamış oldular.

Üsküp'ün merkezi de 1963 depreminde zarar görmüş ve değişikliğe uğramıştı. Hükümetin "Üsküp 2014"  projesi dahilinde depremde yıkılan eski Sırp Tiyatro binası yeniden inşa edildi ve eski Sırp Ordu Evi de tarihin sayfalarından, siyah beyaz resimlerden çıkıp boy göstermeye hazırlanıyor. 

Depremde 20'nin üzerinde tarihi eser yerle bir oldu

Bu yıl Üsküp depreminin elli birinci yıl dönümünü hatırlarken tarihi eserler ve onların  durumunu ele almak istedik. Makedonya Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı Devlet Sekreteri olan Behicudin Şehabi 1963'te yıkılan tarihi eserleri ile bugünkü durumları hakkında bilgi verdi.

Şehabi, 1963 depreminde sadece insanlarımız değil, kamu ve tarihi eserlerin de büyük zarar gördüğünü hatırlattı. Şehabi, yapılan araştırma ve incelemelere göre depremde 20'nin üzerinde tarihi eser birinci derecede zarar gördüğünü, bunlardan 10'u yerle bir olduğunu kaydetti.

Yıkılanlar arasında daha çok Osmanlı eserinin olduğunu bunun yanı sıra Antik ve Orta çağdan kalan tarihi eserlerin de büyük zarar gördüğünü  söyleyen Şehabi, özellikle Üsküp kalesinin büyük hasarlar gördüğünü, surlar içinde ve dışındaki bazı kulelerin yıkıldığını belirtti.

Osmanlı eserlerinden ise 12'sinin tahrip edildiğini, bu eserlerin çoğunun  cami olduğunu ifade eden Şehabi, Sultan Murat, Alaca  gibi önemli camilerin zarar gördüğünü kaydetti.  Depremde yerle bir olan camiler arasında Arasta ile Hatuncuk camileri olmuştur.

Kültür Bakanlığı depremden sonra UNESKO'nun 1971 yılından sonra büyük projeler için ayırdığı maddi destek ile birçok tarihi eserin onarılmasını sağlamıştır.

Ancak 1991 yılından sonra, başta Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşları, hayır severler ile Belediyelerin, yerle bir olan tarihi Osmanlı eserlerini yeniden ayağa kaldırılmasında büyük payı olduğunu hatırlatan Şehabi, örnek olarak Kebir Mehmet Çelebi Camii, Arasta Camii, Hatuncuk Camilerini gösterdi.

Bütün bu çabalara rağmen hala onarılmayan camilerin olduğunu hatırlatan Şehabi, Haci Tacettin Cami ile Kazancılar camilerin olduğunu ve önümüzdeki dönemde bunların da projelerinin tamamlanarak yeniden eski hallerine döndürülmesi için gayret gösterileceğini belirtti.

Depremde kiliseler ve sivil yapılar da büyük zarar gördü

Bizans ve Osmanlı dönemine ait bazı Ortodoks kiliselerinin de zarar gördüğünü söyleyen Şehabi, bunların en bariz örnekleri Aziz Konstantin ve Elena Kilisesi olduğunu belirtti. Bu kilisenin de onarımı gündeme gelmiş ve şu anda biraz daha farklı bir arsa'da inşaatı devam etmekte. Meryem Ana Kilisesin de onarımı yapılmıştır. Sırp döneminden kalma Ordu Evi de, 1963 depreminde yok olan tarihi eselerden biri.

Osmanlı tarihinde önemli bir yere sahip olan ve sivil yapılar arasında yer alan Üsküp İdadiye de depremde yıkılan tarihi eserler arasında. Bina tamamen yıkılırken sadece giriş kısmı ayakta kalabilmiş ve bugün Üsküp Merkez Belediyesinin yanı başında bir anıt olarak durmakta.  

Şehabi, Kültür Bakanlığı onarımlar konusunda, projelerin hazırlanması, izinlerin çıkmasında son derece titiz davrandığını kaydederek, Makedonya Kültür Eserleri Koruma Kurumu  da bu çerçevede yaptığı çalışmalardan dolayı dünya çapında saygın bir kurum haline geldiğini belirtti.

Turistler deprem öncesi Üsküp'ü tanımaya başladı

Üsküp tarihi eserleri, tüm canlılığı yerle bir olmasından elli bir yıl sonra, eski fotoğraflar, tarihe saygı, geçmişe bağlılık güçlü irade ve maddi imkanlar yeniden canlandırdı eski Üsküp hatıralarını. TİKA tarafından onarılan Mustafa Paşa Camii bütün devasallığı ve güzelliği ile merhaba diyor gelen her turist kafileye.

 Artık Üsküp'ü gezen turistler tek başına minaresi kalmış Dükkancık camii, kümes olarak kullanılan Arasta Camii yanından geçmiyor. Etrafı ışıklandırılmış, eski fotoğraflardaki gibi küçük fakat birer sanat eseri olan tarihi eserlerin yanından geçiyor.

Merkezde Tiyatro, Aziz Konstantin ve Elena kilisesi, onarılan Üsküp kalesi, depremi hatırlatan eski tren garı binası ile İdadiye kalıntılarını görme fırsatı yakalıyor yurt dışından gelenler.  

Üsküp, sizlerin de desteği ile tarihi eserlere sahip çıkmaya devam ediyor. Üsküp'te Kültür Mirası adına görecek çok şeyiniz var.