Yazar, siyasetçi, araştırmacı, eğitimci

Fahri Kaya

Günümüze kadar Yücelciler hakkında temelli ve tatmin edici bir çalışma yapılmadı bence. Çoğunluğu aydın ve yazı yazan, ya da yazabilecek durumda olmalarına rağmen, Yücelciler de kendilerini ve başlarından geçenleri anlatmadan, bildiklerini yazıya dökmeden birer birer bu dünyadan göç ettiler. Aralarından sadece mahkemede örgütün sekreteri olarak yargılanan Şerafettin (Ferid) Yücelden’in, uzun yıllar başında bulunduğu Türk Göçmen ve Mülteci Dernekleri Federasyonu organı olan Türk Dünyası dergisinde yayınladığı birkaç küçük yazısı ve örgütün uzun ömürlü merkez komite üyesi Refik (Şerif Mehmet) Özer’in, Yücelcilerin yargılanmasının 50. yıldönümü dolayısıyla, 1998 yılında yayınladığı bir risalesi ile Aksiyon dergisinde 151 Rumeli Türkleri Dayanışma Derneği tarafından yayınlanan mülakatı var. Bir de yıllardır Yücel konusunun üzerinde araştırma yapan ve konuyu aydınlatmak amacıyla büyük emek harcayan tarihçi H.Yıldırım Ağanoglu'nun Yücel Teşkilatı adlı bir kitapçığı çıktı. Bu konuda Mehmet Ardınç'ın "Yücelciler" yada "Makedonya'da Müslüman Direnişi /1991/" ve "Yugoslavya'da Müslüman Türk'e Büyük Darbe /Boğaziçi yayınları 1973/" kitaplarında Yücel ile kimi bilgiler var ama bütün bunlardan dört kişinin idam edildiği büyük bir davanın nedenini anlamak ve tarihimizde çok elim olan mahkeme kararları ile ilgili kesin bir sonuca varmak zor oluyor. Yücelciler davası hakkında 1948 yılında, Makedonya Halk Cephesi tarafından mahkeme kayıtlarını içeren, Makedonca ve Türkçe olmak üzere bir broşür da yayınlandı. Bunun davayı hazırlayanların isteklerine göre hazırlandığını sezmek hiç de zor değil. Ama kitabın sonunda, daha doğrusu davanın bitiminde yargılananların verdikleri son ifadelerinin hapisten çıktıktan sonra Yücelciler tarafından yorumlanmaması ve beyanatları hangi şartlar altında verdiklerine dair yazılı yada sözlü olarak hiçbir açıklamada bulunmamaları da düşündürücü bir olay.

Diğer taraftan, Halk Cephesi tarafından, davayla ilgili yayınladığı bu broşürde Yücelciler olarak adlandırılan Makedonya Türk aydınlarının, ispiyonterörist bir örgüt üyesi olduklarını göstermek için harcanan çabanın hiç de inandırıcı olmadığı çok kolay anlaşılmaktadır. Son yıllarda Yücelciler davasını anlatan yazısı da yayınlandı. Ama bu yazıların müellifleri yazılarını çoğunlukla faraziye ve başkalarından işitilenlere göre kaleme aldıklarından dolayı, konuya gereken açıklığı vermedi. Bu yazarlar, Yücel davası üzerinde yazarlarken, her şeyden önce davanın gerçekleştiği zemin ve zamana gereken önemi vermedi. Olay ise, tarih boyunca çetecilerin, komitacıların, kaçakların ve hırsızların mekik dokuduğu ve insan değerinin hiçe sayıldığı Makedonya denen ve barut fıçısı olarak adlandırılan bir ülkede olagelmişti. Zaman da, bu topraklarda büyük bir devrim olarak nitelendirilebilecek İkinci Dünya Savaşı sonunda her ne pahasına olursa olsun, yeni bir toplumsal siyasi düzenin uygulanması için kıyasıya mücadele edildiği bir dönemdi. O yıllarda Yugoslavya ile Türkiye arasında, tarihte en gergin günlerin yaşandığı gerçeği de göz önüne alınırsa, Yücelciler davası daha iyi anlaşılmış ve daha kolay yorumlanmış olabilir. Her nasılsa, Yücelciler bir terörist örgüt değildi. Rumeli ve özel olarak Makedonya Türkleri, tarihte hiçbir zaman yıldırmacı, tehditçi ve terörist olarak görülmedi. Amaçlarında ve davalarında haklı olduklarını göstermek için terörü hiçbir zaman bir araç olarak kullanmadı. Tam tersine, Balkanların bu bölümünde eşkıya, çeteci ve terörist olanlardan çok zeval gördük. İki üç kişinin yabancı bir devletin temsilcisiyle görüşmesi, ya da buradaki Türk halkının durumu ve geleceği hakkında fikir alışverişinde bulunması yüzünden, 63 kişinin casus olarak yargılanmaları da, akla sığar gibi değil. Yargılananların büyük bir kısmını çok iyi tanıdığım için, bunların terörist veya casus olduğuna hiçbir zaman inanmadığımı gönül rahatlığıyla söyleyebilirim. Tanıdığım Yücelciler mert yürekli insanlar, ahlaklı, merhametli ve saf kişilerdi. Hakimler, öğretmenler, işçiler, aydınlardı. Milliyetçiydiler ama şoven değillerdi. Onlar kaygın bir zemin ve hatalı zamanın, kısıtlı ve adaletsiz bir dönemin kurbanı oldular.

 Evet, Yücelciler terörist ve casus değil, milli kimlikleri çok güçlü, Atatürk’ün ilke ve devrimlerine son derece bağlı, Atatürkçü aydınlardı. Esas amaçları, yeni devlette yaratılan yeni imkanlardan tamamen yararlanarak Yugoslavya Türklerine eğitim, kültür, sosyal ve ekonomi bakımdan gelişmelerine yol açmak, bunları toplumdaki öteki milletlerle birlikte eşit bir duruma getirmekti. Aralarından önemli bir kısmı öğrenim görmüş, bilinçli kişilerdi. Üsküp’te soylu ailelerin çocuklarıydı. Ev eğitimleri düzenli, gelenek ve törelere son derece saygılıydılar. Evlerinde Kuran – ı Kerim’den başka, hem Atatürk’ün “Nutuk”u, hem de Mehmet Akif’in “Safahat”ı vardı. Şerafettin Yücel’den, 1976 yılında “Yücel” şehitlerinin 28. yıldönümü dolayısıyla İstanbul’da, Aksaray’daki “Gül Salonu”nda yaptığı konuşmasında arkadaşlarının milli duygularını şöyle anlatmaktadır: “Yücel için Türk milliyetçisi yalnız Türkçe yazan, Türkçe konuşan değildir. Elbette Türkçe konuşmak, Türkçe yazmak kadar, Türkçe düşünmek de önemlidir. Ama bir Türk milliyetçisi için daha önemli olabilecek, Türk gibi düşünmek ve her olay karşısında bir Türk gibi davranabilmektedir. Bu anlamda değil midir ki, Yahya Kemal, “Kökü mazide olan atiyim” diyor. Yine mütemmim anlamda değil midir ki, Atatürk Türk milliyetçisinin şu tarifini veriyor “Ne mutlu Türküm diyene”. Şimdi, bütün mesele, Türkün mazisiyle mücehhez olarak “Türküm!” diyebilmesi ve Türkün atisine doğru seri adımlarla ilerlemesidir”. Yugoslavya Türkleri arasında milliyetçilik bilincini var olan imkanlar çerçevesinde güçleştirmeye, Atatürk ilkelerini yaşatarak beraberlik ile birliklerini sağlamak için fedakarlık gösteren Yücelciler, Makedonyalı, Üsküplü bu gençler, özel olarak eğitim ve kültür alanında etkindiler. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan yeni Yugoslavya ve bunun bir cumhuriyeti olan Makedonya’nın, memlekette her ulusun, her etnik grubun kendi dilinde eğitim, kültür ve haberleşme hakkına sahip olduğuna dair genel kararlarından yararlanarak bu aydınlar, ülkenin Nasizimden kurtulmasından aşağı yukarı sadece bir ay sonra “Tefeyyüz” ile “İrfan” okullarının açılmasında ön ayak oldular. Bu topraklarda beş yüz küsur yıl Türkçe bir eğitimin varlığını ispat etmek ve eğitimdeki geleneğe sadık kalmak için onlar, Üsküp’te açılan bu Türk okullarına, Halk Kurtuluş Savaşı’ndan, şu veya bu kahramanın, önderin ya da bu savaşa ait herhangi bir önemli kişi ile tarihi günü anımsatacak adı değil, şehirde Osmanlı döneminde çalışan iki okulun adını veriyor. Artı bu okullardaki tedrisatın zamana uygun, müfredat programının da çocuklarda milli duyguları geliştirecek biçimde olması için çaba gösteriyor. Ders dili Türkiye Türkçesiydi. Okulların açıldığı ilk yıllarda bu eğitim ocaklarında öğrenciler “Dağ Başını Duman Almış”, “Çıktık Açık Alınla”, “Ankara, Ankara, Güzel Ankara” gibi marşlar söylerdi. “Tefeyyüz” ile “İrfan” okulları, birkaç gün yada ay sonra Makedonya’nın öteki şehirlerinde açılan okullara örnek olmuştu. Yücelciler, 1945 yılının yaz aylarında Üsküp’te öğretmen yetiştirmek için açılan üç aylık pedagoji yaz kurslarında ders veren öğretmen kadrosunun çekirdeğini de oluşturuyordu. Bu kurslarda, Şerafettin (Ferid) Yücelden’in kayda değer önemli bir rolü vardı. O kendini sadece kursiyerlere verdiği derslerde değil, ders dışı etkinliklerde de hissettirmeye ve memleketin çeşitli yerlerinden gelenlere bir çok yönden yararlı olmaya çalışıyordu. Dersler dışında öğretmenler korosunu yönetiyor, dram – edebiyat seksiyonunun başında bulunuyordu. 1946 yılının yaz aylarında onun yönettiği koro ve dram – edebiyat seksiyonunda vardım. “Ferah idi kızın adı” türküsünü her işittiğimde bu koroyu, Şerafettin Ferid’i hatırlarım. Bu türküyü o çok severdi. Onun yürüttüğü dram seksiyonunda, o dönemde yazıyla uğraşmaya başlayanlar ağır basardı. Yücelciler çeşitli kültür gösterilerinin düzenlenmesinde, müsamerelerin hazırlanmasında öncülük yapardı. Bizde ilk ders kitabını da bir Yücelci hazırladı. “Sevimli Kıraat” başlıklı okuma kitabı, mahkemede örgütün kurucularından biri olarak yargılanan Fettah Süleymanpaşiç tarafından hazırlanmış ve onbeş bin nusha olarak basılmıştı.Fettah Süleymanpaşiç yüksek öğrenimine sahip nadir kişi olarak tarih dersi hocası olarak eğitimimizde büyük bir saygıya sahiptir. Eğitim alanındaki büyük çabaları yanı sıra Yücelciler’in halka okuma yazmayı öğretmekte de, diğer öğretmenlerimiz ve aydınlarımızla birlikte, büyük katkıları oldu. Bunlar, bulundukları şehir ve köylerde okuma – yazma kursları düzenleyip halkı ümmi olmaktan kurtarmaya çalıştılar.

Yücelcilerin Türk halkının genel kültürünü ve bilgisini geliştirmek alanında da büyük çabaları oldu. Öğretmen olarak çalıştıkları yerlerde halkın yaşam kültürlerinde olumlu değişikliklerin yapılması için uğraştı, çeşitli konularda aydınlanmaları için yardımcı olmaya çalıştı. Gençtiler ama bilgi sahibiydiler. Çıkarcı ve bencil değillerdi. Her şeyden önce bildiklerini başkalarıyla gönül rahatlığıyla paylaşmaya hazırdılar. Sözün kısası milletseverdiler. Gazetenin bir ulusun varlığını ispat etmekte önemli bir etken olduğuna inandıklarından dolayı. 1944 yılının Aralık ayında Üsküp’teki Evkaf dairesinin binasında “Birlik” gazetesini hazırlamaya başladılar. Redaksiyonun başında Şerafettin (Ferid) Yücelden, Refik (Şerif Mehmet) Özer ve Hüsamettin (Mehmet) Vardar vardı. Gazetenin çıkması için devletin ya da o zaman Halk Cephesi gibi bir örgütün kararı yoktu. Gazeteyi çıkarmaya başlayanlar böyle bir kararı beklemeden, okulların açılmasında olduğu gibi gene sadece ASNOM’un, her halkın kendi ana dilinde öğrenim görmeye ve haberleşmeye hakkı var diye yayınladığı genel beyanından yararlanarak gazeteyi çıkarmaya başlamışlardı. Başta devletin maddi yardımı yoktu. “Birlik” gazetesinin 50. yıldönümü kutlama günlerinde, dönemin baş ve sorumlu yazarı tarafından, 1958 yılında Türkiye’ye göç eden Resneli avukat Nurettin Davut’un gazetenin ilk başyazarı olarak gösterilmiş, kendisine plaket verilmişti. O zaman da söyledim, daha sonraları da yazdım (Bu yazım, 1999 yılında Türk Dili Kurumu tarafından yayınlanan Balkan Ülkelerinde Türkçe Eğitim ve Yayın Hayatı Bilgi Şöleni kitabında var). Nurettin Davut dördüncü ve beşinci sayıları hazırlayan kişidir. Onun ilk başyazar olarak gösterilmesi gazetenin Yücelciler tarafından çıkarılmasını göz ardı etmekti. Artı, Nurettin Davut, o dönemde “Birliği” yayınlayan “Nova Makedoniya” yayınevinin başında bulunan Resneli, Pande Kolemişevski’nin baba dostu olduğundan da böyle bir şerefe sahip olmuştu. Böyle bir davranışla, bilinçli veya bilinçsiz, gazeteyi ilk çıkaranlara hakaret edilmişti. Gazetenin dördüncü sayısı hazırlanırken, çok iyi Türkçe bilen ve İkinci Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Meclisi Mebusan Üyesi, Makedonya Halk Cephesi’nin Başkanı Dimitar Vlahov gazeteye telefon açıp “Borba” gazetesinde, Yugoslavya Komunist Partisi Politbüro üyesi Moşa Piyade’nin, Hüseyin Cahit Yalçın aleyhinde ve gıyaben de Türkiye’nin siyasetini eleştiren yazısını aktarmalarını emrediyor. Gazete hazırlayan Yücelciler bunu başta yapmak istemiyor. Ama artan baskılar sonucu bunu yapmaya razı oluyor, ama yazının altına, bunun kimin tarafından Türkçeye çevrildiğine dair imza atmayı kabul etmiyor. Yazı kuruluyla anlaşamayacağını görünce Dimitar Vlahov gazeteye, siyasete girmek için can atan Nurettin Davut’u gönderiyor. Nurettin Davut da gözünü kırpmadan, redaksiyona geliyor ve Moşa Piyade’nin Türkçe’ye çevrili yazısının altına imzasını atıp gazetenin basımına onay veriyor. Dördüncü sayıya kadar “Birlik” sözün tam anlamıyla Türk halkının gazetesiydi. Ama bundan sonra gazeteye Halk Cephesi el koyuyor ve devlet 1946 bütçesinde “Birlik” için ilk defa önemli bir para ayırıyor. Nurettin Davut’un gazeteyi idare edemeyeceğini gören yöneticiler, alelacele İştip’ten Şükrü Ramo’yu getiriyor ve on yedinci sayısından başyazar olduğu gösterilirse de, gazete yedinci sayısından itibaren Şükrü Ramo tarafından yönetilmeye başlıyor. Tabii, bu sırada Yücelciler birer birer gazeteden uzaklaşıyor ve böylece daha sonraki yıllarda mahkemelik olacak gazetenin ilk yazarları ile devlet arasında ilk siyasi gerginlik başlıyor. Bu olaydan aşağı yukarı üç yıl sonra onaltı kişilik ilk grup, bunların ardından yirmi dokuz kişilik ikinci ve on sekiz kişilik üçüncü grup olmak üzere 63 genç Türk, Yücel teşkilatı üyesi olarak tutuklanıyor ve bunlardan dördü idama mahkum ediliyor. Mahkeme kararından otuz üç gün sonra idam edilenlerden Kahire El Ezher mezunu Şuayip Aziz, Üsküp matbaacısı Ali Abdurahman, Üsküp Aslı Mahkemesi Sekreteri Nazmi Ömer ve saraç Adem Adem’in mezarlarının nerede oldukları hala bilinmiyor. Aralarından birkaçı bir-iki yıl sonra serbest bırakıldı, yirmi yıl kadar cezaya çarptırılanlar da 1954 yılında genel bir aftan yararlanarak özgürlüklerine kavuştu. Altmış üç gencin tutuklanıp yargılanması Makedonya’da filizlenmeye başlayan eğitim ve kültürümüze indirilmiş büyük ve ağır bir darbeydi. Çoğunlukla Üsküplü olmalarına rağmen bu gençler sadece başkentte değil, başta öğretmen olarak Makedon-ya’nın dört bir yanında çok etkindi. Tutuklanmalarıyla özel olarak Türkçe eğitimde büyük bir boşluk yaratıldı. Tutuklananların yerleri, yeterince eğitimi olmayan kişilerle dolduruldu. 1948 yılından sonra yaz aylarındaki pedagoji kurslarında bir yıl önce kursiyer olanlar ders vermeye başladı. Tarihimizde, 1912 yılından sonra çok iyi başlayan eğitim ve kültür gelişmemizin yolu kesilmişti. Artı bu tutuklamaların sadece eğitim ve kültür alanında değil, daha sonraları Makedonya’daki Türk halkının sosyal – siyasi ve ekonomi hayatında da acı sonuçları oldu. Halkımız arasında toplu bir göçün yeniden başlamasına da neden oldu. Hapiste oldukları yıllarda bile Yücelcilerden birkaçı Türk toplumuna yararlı olan bazı işler gördü. 1950 yılında yeni kurulan Türk Tiyatrosu’nun ilk müdürü Abduş Hüseyin’in ricası üzere (İçişleri Bakanlığı’nın izniyle) Hüsamettin Vardar, Şerafettin Yücelden ve Refik Özer, hapishanede Branislav Nuşiç’in “Şüpheli Şahıs” oyununu Türkçe’ye çevirdi. Hapishanedeyken Yücelcilerin, Türkçe – Makedonca ve Makedonca – Türkçe bir sözlüğün üzerinde de çalıştıklarına dair bilgi var. Hapishaneden çıktıklarında bu çalışma polis tarafından ellerinden alınmış. Bugüne kadar bu sözlüğün izi bulunamadı, her halde bir yerde saklı olmalı. Evet, Yücelcilerin kültür ve eğitim tarihimizde önemli bir yeri vardır. Onlar Makedonya’daki Türkler’in ve Türklüğün yaşaması için olağanüstü büyük çaba harcayan gözü pak, yürekleri mert, Atatürkçü gençler ve aydınlarımızdı.

Şafak Sökerken kitabı (2012) – Yeni Balkan yayınları