Tam 71 yıl önce 7 bin 200 Makedonyalı Yahudi Manastır, İştip ve Üsküp’ten Üsküp’ün Tütün toplama merkezinde toplatılarak, 7 gün içerisinde Treblinka toplama kampına ölüme götürülüyor. Bu vesileyle dün Üsküp’teki toplama kampının bulunduğu yerde sade bir törenle öldürülen Yahudiler anıldı. Törene yurt içinden olduğu gibi Sırbistan, Karadağ ve Hırvatistan Yahudi cemaat temsilcileri katıldı.

Meclis ve hükümet temsilcileri, diplomatlar ve bölge Yahudi cemaatleri temsilcileri anıt önünde çelenk bıraktı.  

Makedonya Yahudi Birliği Başkanı Berta Romano Nikolik, “11 Mart 1943 yılında Üsküp İştip ve Manastır Yahudiler için büyük bir felaketti. Burada toplanıp 3 grup halinde Treblinka’ya gönderildi. Toplama kampına zorunlu yolculuk 22 Mart'ta başladı,  25 ve 29 Mart'ta devam etti.  Makedonya Yahudilerin yüzde 98'i bu kamplarda yok oldu.
Bizim nesil soykırımı az sayıda hayatta kalanlardan duyduk. Bunu da 3 nesle aktarıyoruz” dedi.

Rabin Aron İsrail ise ölenler için kadiş duasını okudu.

Yahudiler Osmanlı Dönminde Makedonya’ya Geldi

Makedonya’da Yahudi cemaati Osmanlı idaresinde geliyor. Makedonya’da İspanya ve Portekiz’den gelen Sefaradlar grubu yerleşiyor. Osmanlı idaresi büyük bir özerklik tanıyor Engizisyon Mahkemelerinden kaçan Yahudilere. Mal sahibi olma, sinagoglar inşa etme ile ticaret yapma hakkı tanınmıştır.

Birinci Dünya Savaşından önce Manastır’da 8 bin Üsküp’te, 3 bin ve İştip’te 500 olmak üzere bu üç büyük şehirde yerleşmiştir Yahudiler. İki dünya savaşı arasında ise 3 bin 500 civarında Yahudi İsrail ve Amerika topraklarına göç ediyor. İkinci Dünya Savaşın başlaması ile yeni bir soykırım başlıyor Yahudiler için. Makedonya’yı ele geçiren Bulgarlar Alman siyasetini uygulamaya başlar. Önce Yahudilere ticaret yasaklanır, ardından sarı yıldız zorunluluğu koyulur, sıra dışı vergiler ve çok sayıda yasak.

2 Mart 1943 yılında Bulgar idaresindeki Yahudilerin Bulgar topraklarından uzaklaştırmak için hazırlanan gizli plan Sofya’da protestolar nedeniyle uygulanamaz iken Makedonya’daki Yahudilerin yüzde 98’i Treblinka toplama kampına götürülüyor ve 7 binin üzerinde Yahudi öldürülüyor.

Savaş bittiğinde ancak partizanlara katılmış olan 140 civarında Yahudi hayatta kalıyor. Bunların büyük bir kısmı daha sonra İsrail’e göç ediyor.  Bugün Makedonya’da 250 civarında Yahudi yaşıyor.

II. Dünya Savaşı esnasında dönemin Krallık Yugoslavya toraklarında almanlar, Bulgarlar ile işbirlikçileri tarafından toplam Yahudi cemaatinin yüzde 80’ine tekabül eden 60 bin Yahudi öldürülmüştü.

-        
  Güneydoğu Avrupa Yahudilerinin Merkezi Üsküp

II. Dünya Savaşının ardından millileştirilen malların iadesi çerçevesinde mirasçıları olmaması nedeniyle Yahudi mallarının muhatabı olarak Makedonya’daki Yahudi Cemaatini alıyor. Makedonya Yahudileri Soykırım Fonunu oluşturarak Yahudiler için Yahudi Mahallesinde bir anı merkezi kuruyor. Kanunda özel madde ile anıt, müze, araştırma ve kültür merkezi, galeri olmak üzere Yahudilerin Güney Doğu Avrupa için Üsküp merkezinde bir kompleks kurmuş durumda.

Balkan Yahudilerini anlatan resimlerin yanı sıra Yahudilerin sosyal ve siyasi hayatı da resimlerle desteklenmiş bilgilerle sunulmakta.

Müzede Selanik ve Saraybosna Yahudilerine de özel değer verilmiştir.