Balkan Türklerinin önemli aydınlarından, gazeteci, yazar, şair, öğretmen, siyasetçi Fahri Kaya, geçen yıl bugün aramızdan ayrıldı. Türk edebiyatının çınarı Fahri Kaya’yı vefatının 1. ölüm yıldönümünde saygı ve rahmetle anıyoruz.

Fahri Kaya kimdir?

1930 yılında Kumanova’da doğdu. Annesi ev kadını Fatime Hanım, babası öğretmen Mustafa Efendi’dir. Babası, Kumanova’da “Işık” adlı Türk ilkokulunu açmış ve iki yıl aynı okulun müdür görevinde bulunmuştur.

Kumanova’nın Bulgarlar tarafından istila edilmesiyle ortaokula Bulgarca devam etti. 1944 yılı sonunda öğrenimini Makedonca olarak sürdürdü. 1946 yılında babası Türk okullarına öğretmen yetiştirmek için açılan pedagoji kurslarına Türk dili ve edebiyatı hocası olarak atandı. Fahri Kaya da ailesi ile birlikte Üsküp’e taşındı. Üsküp’te öğretmen olmak için pedagoji kursuna yazıldı. Üç aylık kursun sonunda lise üçe devam etmeye hazırlandığı sırada, Milli Eğitim Bakanlığı’ndan öğretmen olmak için tayini çıktı. 1 Ekim 1946 tarihinde İştip’e bağlı Yakimova’ya varmış, köyde okul olmadığı için her şeye sıfırdan başlamıştır. Bir ay sonra, on altı yaşında olan Fahri Kaya bir yandan öğretmen, bir yandan da okulun müdürü olmuştur. 

1950 yılının ilk aylarında İştip’te düzenlenen Türklerin ilk folklor festivaline öğrencilerinin katılmasını sağlamıştır. Köyde kaldığı dört yıl boyunca İştip’teki öğretmen okulunu dışarıdan bitirip, eğitim ile kültür bilgisini geliştirir.

Yüksek öğrenimini Belgrad’daki Filoloji Fakültesi’nin Şarkiyat Bölümü’nde sürdürmüştür. Belgrad Üniversitesi’nin Edebiyatçılar Kulübü üyesi olarak çeşitli toplantılara ve tartışmalara katılmıştır. Burada, Filoloji Fakültesi Talebeler Birliği’nin başkanlık üyesi olmuştur. 

1954 yılının Eylül ayında Üsküp Radyosu ile iş ilişkisi kurup, burada çocuk ve kültür yayınlarını hazırlamıştır. İki yıl sonra Necati Zekeriya’nın yönettiği Sevinç dergisine geçmiş ve onunla birlikte Sevinç ve yeni çıkmaya başlayan Tomurcuk dergilerinde çalışmıştır. Ayrıca radyodaki görevini sürdürmüştür. 1958 yılında Fahri Kaya, çalıştığı Detska Radost’tan ayrılmıştır. Sonrasında 1958-1969 yılları arasında Birlik gazetesinde çalışmıştır. Kısa bir zamanda baş ve sorumlu yazar yardımcısı olarak görev almıştır.

Fahri Kaya, gazeteden ayrıldıktan sonra siyasete girmiştir. İki yıl Makedonya hükümetinin kültür sorunlarıyla uğraşmıştır. Ardından tanıtma sekreterliğinin, bugünkü deyimle bakanlığın başına geçmiş ve bu görevde altı yıl kalmıştır. 1974 yılın sonlarında Makedonya Komünistler Birliği İcra Komitesinin üyesi olmuştur. Sonra da partinin başkanlığına seçilmiştir.

1982 yılında yedi kişiden oluşan ve Makedonya Cumhurbaşkanı görevini gören başkanlık görevine seçilmiştir. Sekiz yıl görev yaptığı devletin bu en yüksek mevkiinden emekliliğe ayrılmıştır.

1991 yılında emekli olan Kaya Üsküp ve İstanbul'da yaşıyor. Balkanlar’da Türk kültür sanat dünyasını yakından izlemeye devam etmektedir.

 Öğretmenlik 1955 -1965 yılları arasında göç yüzünden öğretmensiz kalan Üsküp’teki Tefeyyüz İlköğretim Okulu, Nikola Karev Öğretmen Okulu ve yine Üsküp’teki Yüksek Pedagoji Okulu’nda bir süre dışarıdan Türk dili ve edebiyatı dersleri vermiştir.

Necati Zekeriya ile, daha sonraları da kendi başına Makedonya ve Kosova’daki Türk okulları için okuma kitapları ile alıştırma defterlerini hazırlamıştır.

1957 yılından 1995 yılına kadar Makedonya ve Kosova’da Türk okullarında kullanılan okuma kitaplarının çoğunu hazırlamıştır. Birçok ders kitabını Türkçeye çevirmiştir.

Kosova öğrencileri için yeni yöntemli bir alfabe hazırlamıştır. II. Dünya Savaşı’ndan sonra Kosova’da Türk dili için yayınlanan ilk alfabedir.

Çocuklar için kaleme aldığı ilk şiirlerini 1964 yılında Yakimova’da yazmaya başlamıştır. Bu şiirlerin ilk dinleyicileri de öğrencileri olmuştur. İlk şiirlerini “İlk Adımlar” adlı kitapta toplamıştır. Söz konusu eser, II. Dünya Savaşı’ndan sonra dönemin Yugoslavya’sında çocuklar için yayınlanan ilk ve bölgenin çağdaş yayıncılık tarihinde dördüncü kitap olması açısından önemlidir.

Fahri Kaya, şiirin yanında çocuklar için hikâyeler de yazmış bir kişidir. Yazar hikâye etmek istediklerini çocukların anlayabilecekleri çok sade bir dille anlatmıştır. Yazarın çocuk hikâyelerini içeren kitapları 2001 yılında Ankara’da Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yeniden yayınlanmıştır. 

Kaya, konusu ağırlıklı olarak göç olan ve doğdukları topraklarda ölmek şansına sahip olamayan insanların çileli yaşamlarını yaşlılar için yazdığı hikâyelerinde anlatmıştır. Bu kitaplarda yer alan hikâyelerin bazıları Makedonca ve İngilizceye de çevrilip yayınlanmıştır. Fahri Kaya’nın yaşlılar için yazdığı şiirleri de vardır. 

Fahri Kaya, eleştiri, deneme ve diğer türlerde de eserler yazmıştır. Balkanlar’da ve özellikle Yugoslavya’da çeşitli Türk tiyatrosunda oynanan oyunlar, oyunları sahneye koyanlar ve oynayanlar hakkında devamlı yazmıştır. Makedonya ve Kosova Türklerinin kültür etkinlikleri hakkında yazılar kaleme almıştır.

Edebî çalışmaları yanında bilimsel çalışmalarıyla, Balkanlar’da Türk varlığının tarihiyle ilgili çok bilinmeyen, gündemden düşmüş bazı olayları gün yüzüne çıkarmak ve Balkanlar’daki Türk varlığının derinliğini anlatmak için çalışmalar yapmıştır. Ayrıca, Üsküplü olan edebî şahsiyetlerden Yahya Kemal Beyatlı ve Sabri Berkel hakkında da yazılar yazmıştır.
 Birçok antoloji hazırlamıştır. Antolojilerin dışında Nâzım Hikmet’in şiirlerinden oluşan büyük bir derlemesi de vardır. Söz konusu derleme 1982 yılında şair Adem Gaytani’nin çevirisiyle Arnavutça olarak da basılmıştır. Şair hakkında uzun bir denemesiyle birlikte bu seçme, daha sonraları “Özlem ve Ayrılıklar” başlığıyla Makedonca olarak yayınlanmıştır.

Kaya, Melih Cevdet Anday’ın şiirlerinden gerçekleştirdiği kapsamlı bir derlemeyi “Eden Nov Svet” (Yeni Bir Dünya) başlığı altında Makedonca yazmıştır. Orhan Veli, Oktay Rıfat ve Melih Cevdet’ten seçtiği şiirler de “Novo Staro” (Yeni Eski) adlı bir kitapta yayınlanmıştır. Kaya’nın bir antolojisi de “Sovremena Turska Poezija” (Çağdaş Türk Şiiri) adlı çalışmasıdır. Eser, 70 kadar Türkiye Türkü şairin şiirlerini kapsamıştır. Bu antoloji Makedon şiir severlerine Türk şairlerinin kazandırılması ve kitapta çağdaş Türk şiiri üzerine geniş bir inceleme ve şairler için de geniş bir kaynakçanın yer alması bakımlarından önemlidir.

1953 yılında Dr. Marija Ðukanoviç ile Belgrad’da “Dečja Kniga” yayınları arasında “Turske Bajke” (Türk Masalları) adlı seçmesi çıkmıştır. Türk halk edebiyatı ile çağdaş Türk yazarlarından çeşitli dergilerde yayınlanan birçok yazı, derleme ve çeviri yazıları vardır. Fazıl Hüsnü Dağlarca’ya Struga Şiir Akşamları’nda Altın Çelenk ödülünün verilmesi dolayısıyla Kaya tarafından yazılan monografide şairin kişiliği ve yaratıcılığını içeren yazısı önemlidir.

Kosova’da Türkçe yayınlanan Türkçem dergisi tarafından 2010 yılında Kaya’ya bir ödül verilmiştir. 

Fahri Kaya, 23 Mart 2020 tarihinde İstanbul’da vefat etti.

Katılımları 

Fahri Kaya, birçok kültürel etkinlikler, konferanslar için ABD, İngiltere, Fransa, Almanya ve Sovyetler Birliği gibi birçok ülkede bulunmuştur. Türkiye’de; Ankara Gazi Üniversitesi, Bursa’da Uludağ Üniversitesi ve Kocaeli’de Kocaeli Üniversitesi’nde kongre ve toplantılara katılmıştır. Ayrıca Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu’nun düzenlediği uluslararası kongre ve toplantılarda da bildirileriyle yer almıştır.

Eserleri

Türk dilindeki eserleri
İlk Adımlar

Köyden Sesler (1958)

Hoşça Kalın (1965)

Güle Güle (çocuk hikâyeleri) (1978)

Çocuk Rüyaları (1991)

Eski Yugoslavya’da Çağdaş Türk Şiiri (antoloji) (İstanbul) (1992)

Çağdaş Makedon Şiirleri Antolojisi (antoloji) (Ankara) 1993

Seçme Yazılar (araştırma) (1994)

Çağdaş Boşnak Edebiyatı Antolojisi (antoloji) (Yapı Kredi Yayınları) (1995)

Küçük Hanım (çocuk hikâyeleri) (1997)

İkindi Güneşi (yaşlılar için hikâyeler)

Edebiyata Pencere (ilköğretim ders kitabı)

Edebiyat (lise ders kitabı)

Türkçe Alıştırma Defterleri (ders kitabı)

Makedon Yazarlarının Çocuklar İçin Yazdıkları (antoloji)

Türk Masalları (antoloji)

Gökkuşağı (Yugoslavya Türk yazarları seçmesi)

Yugoslavya Türk Hikayesi

Makedonya’da İz Bırakan Türkler (2009)

Gün Bugün  (Yeni Balkan Yayınları) (2010)
Şafak Sökerken (Yeni Balkan Yayınları) (2012)

Yatsıya Doğru (yaşlılar için hikâyeler) (yayınlanma aşamasında)

Yabancı dildeki eserleri 

Turske Bajke (Sırpça) (1953)

Eden Nov Svet (Makedonca)

Novo Staro (Makedonca)

Şafak Sökerken (2012)

Sovremena Turska Poeziya (Şiir Antolojisi)
Kopneji I Razdelbi (Makedonca)(2013)