Doç. Dr. Zeki Gürel

---

Faruk Gezgin

Faruk Gezgin, 20 Aralık 1950’de İzmir’in Kınık İlçesi Işıklar köyünde doğdu. 1972’de İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi-Yüksek Öğretmen Okulu öğrencisi olarak- Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nü bitirdi. Malatya Potürge Lisesi, İzmir Atatürk Lisesi, Buca Eğitim Enstitüsü, Tokat Artova Lisesi, Konya Karatay Lisesi, İzmir Kınık Lisesi, İzmir Kınık Endüstri Meslek Lisesi’nde edebiyat öğretmeni; 1985-1986’da İzmir Bornava İlçe Millî Eğitim Şube Müdürü olarak çalıştı. 1986’daDokuz Eylül Üniversitesi’nde Türk Dili Okutmanı olarak göreve başladı. 1991’de Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Ali Kemal Hayatı-Şahsiyeti-Siyasî ve Edebî Eserleri adlı yüksek lisans çalışması kabul edildi. 2000 yılında kendi isteği ile emekli oldu. 2000-2002 yıllarında Kazakistan’da Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi’nde Türkçe okutmanı olarak vazife yaptı. Hayatının en büyük zevklerinden biri saydığı Türkistan şehri, Ahmet Yesevi Külliyesi ve atalar yurdunun bazı bölgelerini görme şerefine nail oldu. 2013-2014 öğretim yılında İran’da Tahran Yunus Emre Türk Kültür Merkezi’nde, 2014-2017 öğretim yıllarında üç yıl da Kuzey Makedonya’da Aziz Kril ve Metodiy Üniversitesi Blaje Koneski Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümün’de Yunus Emre Enstitüsü görevlendirmesi ile Türkçe okutmanı olarak vazife yaptı. Halen İzmir’de yaşamaktadır.

Pek çok dergi ve gazetede yazıları yayınlanan Faruk Gezgin’in kitap olarak basılan eserleri ise şunlardır: 1994’teSabahattin Çağın’la birlikte Mizancı Murat’ın Mücahede-i Milliye Gurbet ve Avdet Devirleri adlı eserini Latin harfli sadeleştirilmiş metin olarak yayınladı. 2010’da Ali Kemal Bir Muhalifin Hikâyesi, 2011’de Ali Kemal Ne Söylesem ki Harabım-Şiirler, 2011’de Ali Kemal Hayat Kırıntıları: Kerime ve Diğer Hikâyeler, 2023’te de peş peşe üç kitabı yayınlandı Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait, Düşe Kalka Geçen Yıllar, Makedonya-Üsküp 2014-2017 Günlükleri-Hatıraları.

Burhan Sait, Bedenen Aramızdan Ayrılalı On Yıl Odu

Faruk Gezgin ile hayat bizi hem Kazakistan’da hem de Kuzey Makedonya Üsküp’te aynı mekânlarda belki de aynı şahıslarla muhatap etti ve Faruk Gezgin ile unutulmaz birlikteliklerimiz oldu. Faruk Gezgin’in yayınlanan kitaplarından son ikisi hatırat türüdür. Ve biz bu yazımızda Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait adlı kitabını tanıtacağız.

                                                               

(Faruk Gezgin; Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait, 415 s., İstanbul  2023, Post yayınları)

Burhan Sait, 23 Mart 1965 tarihinde Kosova Gilan’da dünyaya gelmiş 9 Şubat 2004 tarihinde de Türkiye’de Silivri yakınlarında bir trafik kazasında vefat etmiştir.  Aileden milliyetçi-Türkçü ve Türklük sevdalısı olarak yetişen Burhan Sait, Yugoslavya ve bağımsız devletler döneminde, göçlerden dolayı giderek azınlık durumuna düşen Türklerin –buna anadili Makedonca olan Türkbaşlar da dâhildir- hakları için mücadele etmiştir. O, bu mücadelesini gerek gazeteciliğe başladığı Kosova’da Tan gazetesi ve gerekse Kuzey Makedonya’nın başkenti Üsküp’te kendi imkânlarıyla çıkardığı Vardar dergi ve gazetesinde mücadele etmiş bir gazetecidir. Onu bu son döneminde daha milliyetçi-Atatürkçü çizgide görürüz. Burhan Sait, bazen Türklerin hakları için fazla çaba harcamadığını düşündüğü Kosova ve Kuzey Makedonya’daki Türk kuruluş, dernek, partileri ve bunların yöneticilerini de sert üslupla eleştirmiştir.

Burhan Sait’in, çok daha önemli işler başaracağı yaşta 9 Şubat 2004’te Türkiye’de elim bir trafik kazasında hayatını kaybetmesi Kosova ve Kuzey Makedonya başta olmak üzere Balkan Türklüğü için büyük bir kayıptır. Balkan Türklüğünün bu yiğit evladını tanımak isteyenler için şimdi elimizin altında; Faruk Gezgin’in Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait adlı kitabı bulunmaktadır.

Faruk Gezgin, Kuzey Makedonya’da vazife yaptığı günlerde Burhan Sait’in eserleriyle ve çevresiyle tanış olunca onda; Balkanların bu yiğit oğlu ile ilgili bir kitap çalışması yapma fikri doğmuş. Faruk Gezgin, bu fikrin kendisinde nasıl doğduğunu ve bu kitabı hazırlama sürecinde yaptıklarını ve yaşadıklarını da büyük bir açık yüreklilikle en ince ayrıntısına kadar kitabına yazdığı “Söz Başı”nda anlatmıştır (Gezgin, 2023:11-16).O, bu çalışmaya nasıl başladığını şöyle anlatmaktadır:

“Yunus Emre Enstitüsü Türkoloji Koordinatörlüğü’nün görevlendirmesiyle 2014-2017 arasında üç öğretim yılı Makedonya-Üsküp’te Aziz Kiril ve Metodiy Üniversitesi Blaje Koneski Filoloji Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde çalıştım. Bölge Türklerinin kültür ve edebiyatları üzerine kafa yorarken, faaliyetleri ve mücadelesiyle bir isim, Kosova-Gilanlı Burhan Sait çok dikkatimi çekmişti. Hâlbuki genç yaşta, 2004’te Silivri yakınında bir trafik kazasında hayatını kaybeden Burhan Sait’ten daha tecrübeli, daha meşhur ve üzerinde kitap çıkarılmayan Türk yazar-şairleri vardı. Sonuçta 2025 Eylül ayında atak, atılgan tavırlarıyla Kosova ve Makedonya Türklerinin dertlerini ve çözüm yollarını pervasızca dile getiren ve kendine mahsus şiir dili oluşturmaya çalışan Burhan Sait’i araştırmaya karar verdim.”(Gezgin, 2023:11)

Faruk Gezgin, bu kararından sonra çalışmalarına başlamış, önce Burhan Sait’in Kosova Priştine’de oturan ağabeyi Orhan Sait ile görüşmüş ve ona ne yapmak istediğini anlatmış ve kendisine nasıl yardımcı olabileceğini sormuş ve anlaşmışlar. Hakikaten on yıla yakın zorlu bir süreç sonrasında da bu kitap hazırlanıp yayınlanmış ve okurla buluşması sağlanmış.

Bu arada yeri gelmişken Faruk Gezgin’in Kuzey Makedonya’da görev yaptığı süreçle ilgili hatıralarını içeren kitapların 2023 yılında Post yayınları tarafından yayınlandığını da belirmeliyiz. Balkanlar ile ilgili merakları bulunanlar bu kitapları da okumalıdırlar.

Kitapta önce Burhan Sait’in hayat hikâyesine yer verilmiştir. Buradaki bilgilerden Burhan Sait’in çocukluk hayatı ve eğitim yılları, Kosova’da Tan gazetesinde başlayan (1986) ve Üsküp’te önce Vardar dergisi (1994) sonra da Vardar gazetesi (1999)  ile devam eden gazetecilik hayatı, sivil toplum çalışmaları, sanatçı kişiliğine dair bilgiler verildikten sonra onun niçin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığına geçtiğine dair de şu yoruma yer verilmiştir: 

“Burhan Sait, Türkleri daha da azınlık durumuna düşüreceği için uzun süre Yugoslavya’dan Türkiye’ye göçe karşı çıkmıştır. Maalesef Vardar’ı kapatmak zorunda kalınca, Türkiye vatandaşı oldu. 2003’te ailesiyle İstanbul’a göç etti” (Gezgin, 2023:22).

Burhan Sait, Türkiye’de İstanbul’da Vakıflardan bir tarihî yapıyı isteyecek ve burada Balkan Araştırmaları Merkezi kuracaktı, hayali bu idi. O, bu hayalini birlikte olduğumuz zamanlar sık sık dile getiriyordu. Burhan Sait, bir iş için İstanbul’dan Üsküp’e gelmişti. Tam da o gün yazar-eleştirmen Üsküp Türk Radyosu gazetecilerinden Alaettin Tahir vefat etmişti. Burhan Sait ile birlikte cenaze merasimine katılmış, Makedonya Yazarlar Birliğinde Fahri Kaya’nın Alaettin Tahir ile ilgili konuşmasını dinlemiş, cenaze namazı için Mustafa Paşa Camiine giderken Vardar köprüsünden geçerken koluma girmiş;  “sana söz veriyorum, Türkiye’ye döneyim ilk işim sizin mülakat sorularınızı cevaplandıracağım. Bir de Şeyh Sadettin’in şiir Defteri’nin fotokopilerini sana göndereceğim” demişti. Bir de Vardar dergi ve gazetelerinden bir takımı Anadolu Kalkınma vakfına bıraktığını söylemişti. Benim Burhan Sait ile son görüşmem bu olmuştur (Gürel, 2023:337-342). O gün akşam Üsküp’te İstanbul’a dönerken 9 Şubat 2004’te Türkiye’de Silivri yakınlarında geçirdiği trafik kazasında vefat etmiştir. Cenazesi İstanbul’da Edirne Kapı mezarlığına defnedilmiştir.

Faruk Gezgin, Burhan Sait’in hayat hikâyesinden sonra onun gazeteciliğini etraflıca anlatıyor (2023:23-142). Gezgin, Burhan Sait’in  Kosova’da Tan gazetesine nasıl işe başladığını ve bu gazetedeki yazılarını, Üsküp’te yayınlanan Birlik gazetesindeki yazılarını ve sonrasında Yugoslavya’daki basın-yayın hayatını ele almaktadır. Gezgin, bu bölümde Burhan Sait’in yayınlanan yazılarını tasnif ederek başlıklar altında toplamakta ve o başlıklar altında da bütün yazılarını tek tek değerlendirmektedir. O başlıklar ise şunlardır:

1.Eğitim-Türkçe Okul ve Türkçe Eğitim

2.Edebiyat-Makedonya ve Kosova Türkleri Edebiyatı-Gazete ve Dergiler-Gazetecilik

3.İnsan Hakları-Kosova ve Kısmen Makedonya Türklerinin durumu ve Hakları

4.Kültür-Tarih-Türk Kültürü ve Türklük-Geçmiş Türk Kültürü- Balkanlardaki Türk Kültür ve Eserleri

5.Türklerin Yugoslavya’dan Türkiye’ye Göçü

6.Kosova ve Makedonya Türklerinin Dernek Faaliyetleri

7.Çocuklar-Gençler ve Gençlik-Türk Çocukları, Gençleri ve Sorunları

8.Tiyatro-Müzik-Sergi-Tanıtım ve Güzel Sanatlar

9.Röportaj-Söyleşi-Anket-Açık Oturum

10.Tito-Sosyalizm-Rejim-Politika

11.Etnik Mesele

12.Ekonomi-İşsizlik-Enflasyon-Geçim Derdi

13.Spor Olayları

14.Diğer Çeşitli Konulardaki Haberleri-Yazıları

Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait adlı kitabın omurgasını da bu bölüm oluşturmaktadır. Faruk Gezgin, bu bölümde Burhan Sait’in yayınlanan her bir yazısını değerlendirmiştir. Meselâ Tan gazetesinin eki olan Yarın Aylık Gençlik Eki’nin 16 Haziran 1990 tarihinde çıkan 5. Sayısındaki “Osmanlılardan Önce Bile Balkanlarda Türkler Yaşadı” başlıklı yazısını değerlendirirken Burhan Sait’in yazısını şöyle özetlemiştir:

“Burhan Sait, Osmanlılardan çok önce Balkanlarda Kıpçak, Kuman, Bulgar, Hun, Peçenek, Avar, Oğuz (Gagavuz), Vardar (Vardariyot) Türklerinin sürdüğüne inanmıştır. Bu topraklarda Türk izleri vardır ve gelecekte gün ışığına çıkacak izler de görülecektir. Ona göre Türkler, bu coğrafyada önceden de egemendi. Burhan Sait, bu Türklerden çok önce İran, Orta Asya, bugünkü Rusya ve Ukrayna bozkırları ile Balkanlardan Orta Avrupa’ya kadar uzun süre hâkimiyet kuran İskitlerden (Saka) de söz eder. Yani Türkler bu coğrafyada Bizans ve Slavlar üzerinde, sonradan gelen istilacılar olarak düşünülmemeliydi” (Gezgin, 2023:53).

Burhan Sait’in bu yazısında Balkanlardaki Türk varlığı ile ilgili gerçeklerin saklanmasına ve Türklerin Balkanlarda sonradan gelen işgalciler olduğuna dair söylemlere isyan etmesi 1990’lı yıllarda önemli bir yaklaşımdır. Çünkü o yılları bırakın yakın zamana kadar Balkanlarda Türk varlığını ve buna bağlı olarak Balkanlardaki Türk edebiyatını 1994’de başlatan ders kitapları, edebiyat tarihlerinin varlığına şahit olmaktayız. Hatta bu kitaplardan bir kısmının yazarları da Türkiyeli araştırmacılar ve akademisyenlerdir. Maalesef acı ama gerçek bu! (Gürel, 2003:24-43; 2022: 511-551; 2023:65-71).

Faruk Gezgin, Burhan Sait’in fikir dünyasını değerlendirirken; onun Yugoslavya dağılana kadar sosyalist idareye bağlı olduğunu ve Tito sevgisine sahip olduğunu bu dönemde Türklere anadilde eğitim hakkı tanınmasına ve Türkçe basın-yayın hakkının verilmiş olmasına bağlamaktadır. Sonrasında ise onun 1953’te Türkiye ile yapılan göç anlaşması sürecinde Türkler arasında kurulan ve şuurlu aydın hareketi olan Yücel Teşkilatı mensuplarının uydurma mahkemelerde yargılanıp dört aydının idama mahkûm edilmesinin onda bir uyanışa sebep olduğunu da vurgulamaktadır. Gezgin, bu bölümde Burhan Sait’in fikir dünyasını onu tanıyanların kaleminden anlatmakta ve onun Balkan Türkleri ve Türklükten başka meşgalesi olmadığını belirtmiştir (Gezgin, 2023:144-159).

Burhan Sait’in sanatçı yönünü anlatırken de önce onun tiyatro faaliyetlerinden ardından da müzikle ilgili faaliyetlerinde bahsetmiş ve onun saz ve darbuka çaldığını da belirtmiştir. Burhan Sait’in 1979 yılında Üsküp’te yayınlanan Birlik gazetesinin Çocuk Bahçesi ekinde çıkan şiirinden başlayarak bütün şiirlerine ise genişçe bir yer ayırmıştır. Bu bölümde onun dergi ve gazetelerde yayınlanan şiirleri ve 1988’de Kosova’da Tan Yayınları arasında çıkan “2000’e Doğru” ile 1989’da yine Tan Yayınları arasından çıkan “Belâ” adlı iki şiir kitabında topladığı şiirlerini değerlendirmiştir (Gezgin, 2023:174-209).

Burhan Sait’in eserleri bölümünde ise (Gezgin, 2023:210-299) önce yayınlanan iki kitabının künyelerini ardından da gazete ve dergilerde yayınlanan bütün yazı, şiir ve mülakatlarının künyelerini tek tek kayıt altına almıştır. Bu bölümdeki künyelerden hareketle Burhan Sait’in hangi dergi ve gazetelerde yazılarının yayınlandığını rahatlıkla söyleyebiliyoruz; Burhan Sait, Tan, Birlik, Çevren, Boncuk Çocuk Eki, Kuş, Çocuk Bahçesi Eki, Sesler, Yarın Aylık gençlik Eki, Çığ, Vardar Dergisi, Vardar Gazetesi, Bay, Türkçem. Yine bu bölümde öğreniyoruz ki Burhan Sait, müstear/takma adlarla da yazmıştır. Bu takma adlar şunlardır: B.S., B. Sait, Vardar, X.

“Burhan Sait’in Şiir ve Yazılarında Görülen Bölgeye Mahsus Türkçe Kelime, İfade ve Hatalar” başlığı altında dikkat mahsulü tespitlerle karşılaşmaktayız (Gezgin, 2023: 300-302). Bu bölüm, kitabın yeni baskısı yapılırken şiirlerin incelenmesinden sonraya yani Burhan Sait’in yayınlarının künyelerinin verilmesinden öncesine alınırsa daha isabetli olacaktır diye düşünüyoruz. Çünkü bu kısımdan hemen sonra Burhan Sait ile ilgili kaynakların künyelerinin verilmesine geçiliyor, yani bu bölüm arada anlamsız kalıyor gibi.

Kaynaklar başlığı altında da önce kitaplar ve tezler ardından da gazete ve dergilerde çıkan yazıların künyeleri veriliyor. Gezgin sosyal medyada Burhan Sait ile ilgili bilgiler ile kendisinin sosyal medya üzerinden Burhan Sait ile ilgili olarak yaptığı yazışmalara da tarihleriyle birlikte bu bölümde yer vermiştir. Bu bölümün hemen ardından ise “Hakkında Yazılanlar ve Söylenenler” başlığı altında genişçe bir bölüm yer almaktadır(Gezgin, 2023:308-413). Burada yer alan yazıların büyük bir kısmı Burhan Sait’i bizzat tanıyan şahsiyetler olduğundan hatıra nitelikli olmalarından dolayı birinci elden kaynak niteliğindedir diye düşünüyoruz. Bu bölümde yazı ve görüşlerine yer verilen imzalar ise sırasıyla şunlar: İbrahim Arslan, Şerafettin Ömer, Enver Baki, Avni Abdullah, Arif Bütüç, Zeki Gürel, Zeynel Beksaç, İskender Muzbeg, Mesut Nebi, Erdoğan Saraç, Adnan Kail, Celal İlyas, Şenol Tahir, Hüseyin Özbay, İsa Sülçevsi, Selda Ahmet, Zümrüt Süleyman, Etem Baymak, Feyyaz Sağlam, S. Osman, Saadet Nebi, Leyla Selman, Hasan Mercan, Adem H. Kito, Reşit hanedan, Alaattin M. İsmail, Ahmet Tufan Şentürk, Nuhi Mazrek, Taner Güçlütürk, Zeynep Hüseyin, Şakir İlyasoğulları, Yusuf Edip, Nebi Aluş, Hüseyin Yusuf, Şenhan Zekir, Erhan Köroğlu ve Necati Çayırlı. Biz bu bölümde Burhan Sait’in ailesinden isimlerle de görüşmelerin yapılıp onların da Burhan Sait ile ilgili görüş, fikir ve hatıralarının yer almasını da beklerdik. Belki de kitabın ikinci baskısında Burhan Sait’in yakın çevresinin, aile fertlerinin hatıralarını da okuma şansımız olacaktır.

Faruk Gezgin’in Burhan Sait ile ilgili olarak akademik bir titizlik ve özveri ile hazırladığı bu biyografi kitabında Burhan Sait’in eserlerinden örneklerin bulunmaması büyük bir eksiklik olarak dikkatlerden kaçmamaktadır. Gönül isterdi ki, okuyucu bu kitapta Burhan Sait’in şiirlerini ve yazılarını da okusun. Çünkü böylesi kitaplar her zaman hazırlanıp yayınlanmazlar. Belki kitabın ikinci baskısında bu eksiklik de giderilecektir diye düşünüyoruz.

Burhan Sait’in Kosova’dan hemşerisi ve onun yayınlanan iki şiir kitabının da kapak kompozisyonlarını yapan şair-ressam Etem Baymak, Burhan Sait’in ardından BAY dergisinde yayınlanan yazısında şöyle demişti:

“Burhan Sait, evet, hep baktı. Aynalardan içeri, aynalardan dışarı… Değişik gördü… Görene gönül verdi… Ve hep verdi yaşam denilen cilveye. Hiç almadı… Ve sordu bir şiirinde:

‘biz neden yaşıyoruz?

mutlu olup ölmek için mi?

yoo…

toprağa girip çürümek için mi?

yoo…

evet ne diyecektim?’

 

Evet, ne diyecektin ki: Yalan dünyada en başta insan olmak, özeleştirimizi yapmak, yalana dolana karşı gelmek, gün yirmi dört saat çiçek açmak, buram buram barış kokmaktı işin özü… Diyecektin. Ve diyordun ki:

 

‘dün bir bebek doğdu komşuda

güneş yarın da doğacak

ölüm, son demek değildir

gel seni bir kez daha öpeyim.’

 

Evet, ölümle gırgır geçmesini bildi. Belki, çünkü yaşam doluydu. Çünkü direnç doluydu… Çünkü gelecekten daha çok şeyler alacağı vardı…

 

(…) Ya ölüm?.. Onu aramızdan alıp koymasa… Yeni umutlarımıza nokta koymasa? “ (Baymak,2004:21-22).

 

Burhan Sait, kabına sığmayan bir kişilikti. Hep dar geldi kalıplar, yerler yöreler… Yazılar yazdı, röportajlar yaptı… Başta Balkanlarda Türk kimliğinin savunucusu olarak bu konuda taviz vermedi. Sorunların ve sorun çıkartanların üstüne üstüne gitti… O daha çok şeyler yapacaktı. İstanbul’da açmayı düşündüğü Balkan Araştırmaları merkezinde Balkan Türklüğünün meseleleri konusunda birlikte çalışacaktık, Balkan Türklüğü kitabının yazarı Prof. Dr. Yusuf Hamzaoğlu da bizimle birlikte olacaktı(Hamzaoğlu, 2022)… O, daha nice kapıları aralayacaktı.. Olmadı. Burhan Sait hızlı yaşadı… Ölüm daha da hızlı geldi. Umudun da, şerefin de, ölümün de sevgi çiçekleriyle bezenmiş bir bahçe bıraktın bizlere… İnnâ lillâhi ve innâ ileyhi raciun ... 

 

Faruk Gezgin’in bu kitabının yayınlanması vesilesiyle Balkan Türklüğünün yiğit evlatlarından birisi olan Burhan Sait’i vefatının onuncu yılında rahmetle anıyor ve bir vefa örneği sergileyerek bu kitabı yazan Faruk Gezgin’i de bu çalışmasından dolayı hem tebrik ediyor hem de kendisine teşekkür ediyoruz. Kitapta Burhan Sait ile ilgili görüşlerini ve hatıralarını okuyucularla paylaşarak kitabı zenginleştiren ve tarihe not düşen imza sahiplerine de vefa göstermelerinden ve emeklerinden dolayı ayrıca teşekkür ediyoruz. Bir teşekkürümüz de bu kitabı okurlarla buluşturan Post yayınevine ve ekibinedir. Balkanlarda nöbete devam edenlere selam ve dualarımızla!...

KAYNAKÇA

Baymak, Ethem (2004). “Burhan Sait’in Ardından: Burhan Sait’i Yitirdik”, Bay Balkan Aydınları ve Yazarları Dergisi, Sayı: 106 (Kosova).

Hamzaoğlu, Yusuf (2022). Balkanlarda Yapılan Türk-Müslüman Soykırımı M.Ö. 1184-1912/13,2 Cilt, 1054 s, Üsküp: Logos-A Yayınları.

Gezgin, Faruk (2023).Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait, 415 s., İstanbul: Post yayınları. 

Gezgin, Faruk (2023). Düşe Kalka Geçen Yıllar-Hatıralar, 558 s.,  İstanbul: Post yayınları.

Gezgin, Faruk (2023). Makedonya Üsküp 2014-2017 Günlükleri-Hatıraları, 405 s., İstanbul: Post yayınları.

Gürel, Zeki (2003). “Makedonya Türk Edebiyatı Tarihinin Meseleleri”, Hikmet İlmî Araştırma Dergisi, Yıl:1, Sayı: 2, Gostivar: ADEKSAM Yayını.

Gürel, Zeki (2022). “Balkanlarda Türk Varlığı Üzerine”, Güneyde Bir tarih Sevdalısı Dr. Süleyman Hatipoğlu Armağanı, Editörler: Doç. Dr. Mikail Kolutek- Dr. Öğr. Üyesi Tekin İdem, Ankara: Gazi Kitabevi. s.511-551.

Gürel, Zeki (2023).”Balkanlardaki Türk Edebiyatının Dünü Bugünü Yarını”, Balkanlar’da Türkler ve Türkçe Kongresi 19-21 Mayıs 2023 Priştine-Kosova, Editör: Prof. Dr. Ergin Jable, Üsküp: Yeni Balkan Yayınları.

Gürel, Zeki (2023). “Cevval Bir Kalemeri Burhan Sait”, Gezgin, Faruk (2023).Kosova’nın Yiğit Oğlu Burhan Sait, İstanbul: Post yayınları.

Gürel, Zeki (2022).”Burhan Sait Cevval Bir Kalemeriydi”, Yeni Balkan Gazetesi, 31Ocak 2022. https://yenibalkan.com/tr/gundem/burhan-sait-cevval-bir-kalemeriydi (Erişim: 3.2.2024, saat:17:35)

Gürel, Zeki (2023).”Balkanlarda Yapılan Türk-Müslüman Soykırımı”, Şiraze Kitap Kültürü Dergisi, Sayı:18, s.52-55