Bu çalışmada Doğrudan Yabancı Yatırımların (DYY) yerli yatırımlar üzerine etkileri Makedonya Cumhuriyeti ekonomisi kapsamında değerlendirilmiştir. Çalışmada 1994-2016 dönemine ait değişkenler kullanılarak zaman serisi analizi yapılmıştır. Ekonometrik analizler için çokça kullanılan bir istatistik paket programı olan EViews aracılığıyla bazı testler yapılarak DYY ve Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın (GSYİH) yerli yatırımlar üzerinde uzun dönemli etkisinin olup olmadığı tespit edilmiş ve DYY ile birlikte GSYİH’nın yerli yatırımlar için önem arz eden göstergeler olup olmadıkları nedensellik analizi yapılarak görülmüştür.

Ekonomik büyümenin en önemli belirleyicilerinden biri yatırımlardır. Günümüzde Gelişmekte Olan Ülkelerin (GOÜ) en önemli sorunlarından birisi ekonomik büyümeleri için gerekli olan yatırımları sağlayacak sermaye birikimine sahip olmamalarıdır. Bir ülkenin yatırım yapmak için tasarrufları yetersizse, sermaye ihtiyacını yabancı tasarruflar ile karşılamaya çalışır. Bu ise dış kredi, borçlanma veya ülkeye yabancı sermaye girişi olarak gerçekleştirilir. Küreselleşme sürecine GOÜ’lerin katılmasıyla birlikte, hemen hemen bütün ülkelerde liberalleşme eğilimi hız kazanmıştır. Bu süreç, ülkeler arasındaki ekonomik sınırları neredeyse ortadan kaldırmış ve yabancı sermayenin serbest dolaşımını büyük ölçüde kolaylaştırarak toplam sermayenin işlem hacmini arttırmıştır. Küreselleşme sürecinin ortaya çıkardığı en önemli olgulardan biri, genellikle Gelişmiş Ülkelerden (GÜ) GOÜ’lere doğru yapılan orta ve uzun vadeli sermaye ve teknoloji getiren DYY’dir.

DYY, ülkedeki yerli yatırımlar üzerinde etkiler yaratmaktadır. Söz konusu yatırımların yerli yatırımlar üzerinde olumlu bir etkisi mevcut ise, toplam yatırımlarda meydana gelen artış oranı, ülkede yapılan DYY’daki artış oranından fazla olacaktır. Buna “crowding-in” (artırma) etkisi denir. Buna bağlı olarak ülkedeki sermaye birikiminin yetersiz olduğu durumda yabancı yatırımlar, ev sahibi ülkenin üretim kapasitesini ve istihdam olanaklarını artırabilir, teknolojiyi de yanında getirerek ilgili sektörlerin kademeli olarak gelişmesini ve rekabetin artmasını sağlayabilir, ithalata bağımlılığı azaltabilir. Diğer yandan toplam yatırımlar, ülkede yapılan DYY’deki artış oranından daha düşük oranda artıyorsa bu durumda “crowding-out” (dışlama) etkisi söz konusu olmaktadır. Buna bağlı olarak da yabancı yatırımlar ülkedeki yerli firmaların büyüme ve bilgi birikimini olumsuz etkileyebilir, yerli firmaların nitelikli emek ve sermaye girdisini azaltabilir.

Makedonya’ya giriş yapan DYY ve bu yatırımların GSYİH içindeki payı aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.

Grafik: DYY girişleri ve DYY’nin GSYİH içindeki payı (1994-2016)

Kaynak: UNCTAD; Dünya Bankası.

DYY’nin yerli yatırımlar üzerindeki etkisini test ettiğimiz ekonometrik analizimize geçelim...

Modelin tahmin süreciyle birlikte DYY’nin yerli yatırımları nasıl etkilediğini gösteren denkleme göre DYY’de meydana gelen %1 oranındaki bir artış yerli yatırımlarda %0,04 oranında bir artış meydana getirmektedir. Buna ek olarak gelirde meydana gelen %1 oranındaki bir artış ise yerli yatırımlarda %1,12 oranında bir artış getirmektedir. Bu sonuç ile DYY’nin yerli yatırımlar üzerinde uzun dönemli etkisi, gelirin yerli yatırımlar üzerindeki etkisinden büyük çıkmayarak yerli yatırım kararında gelirin DYY’den daha büyük oranda etkisinin bulunduğu sonucuna ulaşılmıştır. Değişkenlerin birbirlerini etkileyip etkilemediklerini analiz eden test sonuçlarına göre uzun dönemde yerli yatırımların seyrinde DYY’nin ve gelirin etkisi bulunmaktadır.

Nedensellik testlerinin sonuçlarına göre, test istatistiklerine ait olasılık değerleri α, 0,05 anlamlılık düzeyinden küçük çıkmış, bu bağlamda DYY’nin yerli yatırımların nedeni olduğu hipotez ile gelirin yerli yatırımların nedeni olduğu hipotez kabul edilmiştir.

Böylelikle 1994-2016 döneminde Makedonya’da DYY ile GSYİH’nın yerli yatırımlar için öncü nitelikte değişkenler oldukları bulgusuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlara bağlı olarak, DYY ve gelir düzeyinde meydana gelebilecek ciddi bir negatif şoktan yerli yatırımların çok fazla etkilenmemesi için, yerli yatırımların üretkenlik artışının sağlanması gerekmektedir.