İzzet İbrahimsoylu

Eski bir Yörük köyü: Ururak

Makedonya Kızılalma-Karaman Yörük köylerinden biri…

***

Köyün Adı

Ururak köyünün adının ilk yazılışı 1519 yılında “Rurak” şeklindedir. Makedonya Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin ağzında (şivesinde) ise köy “Uurak” (Ūrak) şeklinde telâffuz edilmektedir. Burada Yörüklerin ağız yapısı gereği; /r/ sesinden önce /u/ sesi türemiş, öñce “Ururak” olmuş; daha soñra da /r/ sesi düşerek, “uurak” (ūrak) şekline dönüşmüştür. /R/ sesinden öñce ünlü bir sesin türemesi olayı ve tıp (aynı) zamanda /r/ sesinin düşmesi olayı, Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin kullandığı diğer kelimelerinde de görülmektedir. Köyün adı Makedonca ve Sırpça’da “Руљак”, Bulgarca’da ise “Руляк” biçimleriyle yazılmaktadır. Biz, Yörüklerin söylediği şekille, “Ururak” şekli ile yazacağız.

***

Köyün Konumu

Ururak Köyü, Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin doğu bölgesinde yer almaktadır. Aktaş (Plaçkovitsa) Dağı’nın batı eteklerinde, yamaç bir yerde, Aktaş Dere’nin sağ yakasında kurulmuştur. Kıyısından Aktaş Dere’nin (Irmağı’nın) aktığı Ururak’ın dolayı az engebeli, küçük tepeli ve düzlük bir yerdir. Koçana Ovası’ndan Aktaş Dağı’na tırmanırken, 560 m. rakımlı yüksek bir yerde bulunan köye dolayında bulunan Argulitsa, Sırlıova, Kulağuzlu, Kepekçili ve Pırpeçen gibi köyler komşuluk yapmaktadır. Köy, Sırp kaynaklarına göre Coğrafȋ ve Tarihȋ Yörüklük bölgesinde bulunmaktadır. Tarihte ve günümüzde Kızılalma-Karamana Yörüklüğü sınırları içerisinde yer almış ve almaktadır.

***

Köyün Kısa Tarihi

Oğuz Türkleri bu yerleri XIV. yüzyılın soñlarına doğru açıp (fethedip) tutmuşlardır. Bu tarihten soñra Yörüklerin cemaât cemaât, tâife tâife, soy soy bu bölgelere göçüp kondukları; kondukları yerlerde oba gibi, yurt gibi yerleşim/yaşama yeri kurdukları ya da eskiden var olan bir köye konup yaşadıkları kaynaklarda bildirilmektedir. Ururak Köyü de eskiden var olup, soñradan Yörüklerin konduğu bir köy ya da yerleşim/yaşama yeri olduğu bilinmektedir. Yazılı kaynaklarda köy hakkında ilk bilgiler 1519 yılına âittir. 1519 yılında Osmanlı Devleti tarafından yapılan tahrirde (sayımda) Ururak Köyü’nün de adı geçtiği görülmektedir. Osmanlı kaynaklarının verdiği bilgilere göre, 1519 yılında Köstendil Sancağı’na bağlı olan Ururak Köyü’nde yerli halkla birlikte Türk soyundan olan “Saltıklı Yörük Tâifesi”nden “Yörükler” de yaşamaktadır. Osmanlı kaynaklarında bunların Saltıklı Tâifesi’nden ve Yörük oldukları açıkça belirtilmektedir.

XVI. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar köyde çık (sadece) Yörükler yaşamıştır; köy, XVI. yüzyıldan soñra çık (saf/katışıksız) Yörük Köyü olarak bilinmektedir. XIX. yüzyılın soñu ile XX. yüzyılın başında köyde çık (sadece) Türklerin yaşadığını Bulgar kaynakları da yazmaktadır. Bulgar kaynaklarının verdiği bilgilere göre; Ururak Köyü’nde 1900 yılında 155, 1916 yılında 170 çık (sadece/saf/katışıksız) Türk-Yörük yaşmaktadır. XX. yüzyılın başında 170 Türk-Yörük’ün yaşadığı Kızılalma-Karaman Yörük Köyü’nde, tıp (aynı) yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde, Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin hepsi Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür; Ururak, 1960’lardan soñra tamamen boş, Yörük’süz kalmıştır.

***

Köyün Özellikleri

Yüzlerce yıl Yörüklerin yaşadığı bir yer olan Ururak Köyü, hem hayvancılığa hem de tarımcılığa çok elverişli bir yaşama alanıdır. Köyün hemen dibinden/kıyısından akan Aktaş Dere (ırmak), hem köylülerin hem de hayvanlarının su ihtiyacını yüzlerce yıl bu şekilde karşıladığı Yörüklerce añlatılmaktadır. Yörüklerin añlattığına göre, Yörükerin, Türk Günü’nde (Osmanlı Dönemi’nde) Aktaş Dere’de değirmenleri varmış. Tahıl ürünlerini bu değirmenlerde öğüttürüp, un ihtiyaçlarını bu şekilde karşılıyorlarmış. Çevresi bol otlaklı bir yer olan Ururak Köyü, hayvancılık için de çok cazip bir yer olmuş, bu bol otlaklı yerler Türk Günü ve soñrasında Yörüklerin keçi, koyun ve sığır bakmalarına (yetiştirmelerine) kolaylık ve güzel imkân sağlamıştır. Hayvancılığın yanında tarımcılığa da elverişli olan bu toprakların verimliliği sayesinde Yörükler, tarımcılıkla da uğraşmışlar; buğday, arpa, yulaf, mısır gibi ürünleri de ekmişlerdir. Bu ürünlerle hem kendilerini, hem de hayvanlarını beslemişler; geçimlerini bu şekilde sağlayıp yaşamlarını devam ettirmesini iyi bilmişlerdir. Yörükler, bağcılıkla da uğraşmışlar, bu verimli yerlerden kaliteli üzüm yetiştirmişlerdir. Yetiştirdikleri üzümlerden hem ticaret, hem de kendi besin ihtiyaçlarını karşılamak için macun yapmışlardır. Kışın, sofralarını yaptıkları bu macunlarla zenginleştirmişlerdir.  

Kaçok Hüseyin

Türk Günü’nde (Osmanlı Dönemi’nde) Seydili Köyü’nden Ururak Köyü’ne “Kaçok Hüseyin” adlı bir kişi göç etmiş. Bu kişi, sonraki hayatını Ururak’ta sürdürmüş. “Kaçok” onun lâkabı olsa gerek. Gözü pek, yiğit, korkusuz bir Yörük imiş. Kaçok Hüseyin denen bu kişi o zamanlar, Osmanlı’nın soñ dönemlerinde, Ururak Köyü’nü her türlü eşkiya, haydut ve diğer belâlardan korumuş; köye her açıdan sahip çıkmıştır.

Tımışıklı Giyimliler

“Tımışıklı”, Kızılalma-Karaman Yörükleri’nde giyimle ilgili bir kavramdır. Bu kelime sadece giyimle ilgili bir kavram olarak kullanılmakta ve “güzel giysi”, “güzel yapılmış giysi”, “güzel duran, yakışıklı duran giysi” añlamına gelmektedir. Kızılalma-Karaman Yörüklüğü’nde yaşayan Kızılalma-Karaman Yörükleri’ne göre, Ururak Köyü’nden Yörüklerin giyimleri bütün Kızılalma-Karaman Yörük köyleri içinde eñ güzel giyim imiş. Yörükler, Ururak Köyü Yörükleri ile ilgili şöyle derler:

“Onnarın kızları çok gözeldi. Yörüklük’te eñ gözel kızlar Ūrak’tan çıkardı. Ūrak kızlarının g³sileri çok gözeldi; g³sileri çok tımışıklı idi. ³sanları alçak göñüllü, bǖklenmez, yavaş konuşur; bereketli, nurlu ³sanlardı…”

Ururak Köyü’nün Soñ Durumu

Yüzlerce yıl Kızılalma-Karaman Yörükleri’ne yurtluk yapan Ururak Köyü’nde bugün Yörük yoktur, kalmamıştır; hepsi Türklük’e (Türkiye’ye) göçmüştür.

Yörükler’den bugüne; kullanıcısı olamayan Ururak adı, yaşanamayacak yıkılmış evler, un yapamayacak yıkılmış değirmenler, namaz kılınamayacak yıkılmış bir cami, ezan okunamayacak yıkılmış bir minare, içinde yatanlarının bilinemeyeceği, bir fâtiha dahi okuyucusunun olmadığı sahipsiz bir mezarlığı kalmıştır…

Yörükler’den bugüne; Yörükleri añdıran (hatırlatan), Yörüklere ait iki şey kalmıştır: bir, hâtıralar; iki, Yörüklerin verdiği Türkçe yer adları..!

(Yer: Ururak, Fotoğraf: İzzet İBRAHİMSOYLU, Tarih: 10 - Nisan - 2016)