İzzet İbrahimsoylu

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin Kızılalma-Karaman Yörüklüğü’nde yaşayan Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin söyleniğinde “Kız Ayrımı” ifâdesi yer almaktadır. Kız Ayrımı kavramı, Yörük kızlarının yapmış oldukları saç şekline, Yörükler tarafından verilmiş bir tamlama ya da addır. Henüz evlenmemiş olan bekâr Yörük kızları, kendilerinin bekâr ve evlenmeye aday olduklarını belirtmek için saç şekillerini “ortadan ikiye ayırırlar” ve bu ortadan ikiye ayrılmış saç şekline de “Kız Ayrımı” adını verirler. Saçlarının ortadan ikiye bu biçimde ayrılmış olması, özünde (aslında) onların “kız” olduklarını; yani gelin ya da evli olmadıklarını simgelemektedir/göstermektedir.

Evinden çıkacak ya da düğüne gidecek olan bir Yörük kızı, önce saçlarını ortadan ikiye ayırıp, tarar. Sonra saçlarının yarısını açık, yarısını da örtük bırakır. Saçlarının örtülecek olan kısmını; alttan sertme, üstten mumi ile örter.  Saçlarının açık kalan yeri; ortadan ikiye ayrılıp tarandığı için “kız ayrımı” adını almıştır. Saçlarının Kız Ayrımlı olan yerlerini, Yörük kızları açık bırakır; örtmez. Bu bir belektir (simgedir).

Kız Ayrımlı kız, “bekâr Yörük kızı” demektir…

Kızılalma-Karaman Yörük kızlarının saçlarında mevcut olan bu belek (simge), onların bekâr, yani kız olduklarını belirttiği için, Yörük delikanlılarına göre, onlara “bakılabilinir ve gönül verilebilinir” anlamı taşımaktadır.

Kız Ayrımlı saç şekilleri ile düğünlere, bayramlara, pazarlara giden Yörük kızları, bulundukları ortamda, kendilerinin gönüllerinin boş olduğunu ve Yörük delikanlıları arasından kendilerine “gönüldeş” aradıkları iletisini gönderirler. Bu şekilde düğünlere giden Yörük kız ve delikanlıları, düğünlerde; “göz kırparak”, “ayna tutarak”, “birisinden selam yollayarak” birbirlerini beğendiklerini, birbirilerine “gönül verdiklerini” dolaylı olarak ifade ederler.

Kız Ayrımlı bir Yörük kızının, evli mi ya da bekar mı olduğunu bilmek için, yanına yaklaşıp, parmaklarında yüzük var mı, yok mu diye, bakmayı gerektirmez. Başındaki saçların şekli, onun kız mı gelin mi olduğunu gösteren bir belektir (simgedir). Bu belek (simge), Yörüklerde var olan ve kendilerine özgü (spesifik) bir anlam taşıyan çok eski bir gelenektir.

Kızılalma-Karaman Yörükleri’nin günümüze kadar yaşattığı bu gelenek, binlerce yıllık Türk Töresi’nin ayrılmaz bir parçasıdır. Bu da Türklerde gönül işinin, gönülden ve gönülle olduğunun göstergesidir.

∗∗∗

Dipçe:

Söylenik: Bütün Kızılalma-Karaman Yörüklerince söylenen söz ve bilinen bilgi.

Sertme: Muminin altından örtülen, Yörük kız ve kadınlarının örttüğü bir tür baş örtüsüdür.

Mumi: Sertmenin üstüne örtülen, Yörük kız ve kadınlarının örttüğü bir tür baş örtüsüdür.