Geçen haftaki yazımızda genel “Makedonya Yörüklüğü” ve özel “Makedonya Yörüklükleri”ni anlatmıştım. Bu haftaki yazımızda ise coğrafȋ ve tarihȋ Makedonya Yörüklükleri’nden biri olan Tikveş Yörüklüğü’nden bahsedeceğim.

Genel Makedonya Yörüklüğü’nün (Doğu Makedonya’nın) ve özel coğrafȋ-tarihȋ Makedonya Yörüklükleri’nden biri de  “Tikveş Yörüklüğü”dür.

Tikveş bölgesinde Türklerin varlığı çok eskilere dayandığı bilinmektedir. Ben bu yazımda sadece Otmanlı döneminde bölgeye konan/yerleşen Türklerden - Yörüklerden bahsedeceğim; bölgedeki Otmanlı öncesi Türk varlığına değinmeyeceğim.

Tikveş Bölgesinin Türkler Tarafından Fethedilmesi

Tikveş bölgesi 1371-1400/1408 yılları arasında Makedonya’nın diğer bölgeleri ile birlikte Türk ordularınca fethedilmiştir. Türkler tarafından fethedilen bölgeye, Anadolu’dan Türkler (Türklerin Yörük yaşama biçimini sürdürenler) gelip/getirilip yerleşmiş/yerleştirilmiştir.

Yörüklerin bölgeye yoğun olarak gelmesi 16. yüzyılın başıyla, 17. yüzyıldır. Bölgede Yörüklerin varlığı –Balkan Savaşları ve sonrasında azalma olsa da- günümüze kadar devam etmiştir.

Yazılı Kaynaklarda “Tikveş Yörüklüğü”

Otmanlı döneminde Köprülü’den Demir Kapı’ya kadar olan, Vardar Irmağı’nın sol yanı, Tikveş Düzlüğü’nün çoğunluğunu Yörük köylerinin oluşturduğu bilinmektedir.

Otmanlı ve Otmanlı sonrası dönemde, bölgede Yörüklerin “yoğun ve sürekli” olması, kaynaklarda bölgenin “Yörüklük” adıyla anılmasını sağlamıştır. Tikveş bölgesi, yazılı kaynaklarda, Makedonya’da “Yörüklük” adıyla anılan/bilinen önemli bölgelerden biridir.

Sırp yazılı kaynaklarında bölgenin adı “Yörüklük” – “Tikveş Yörüklüğü”dür. Sırpça eserlerin kimisinde bölgenin adı “Tikveş Yörüklüğü”, kimisinde ise sadece “Yörüklük” biçiminde geçtiği görülmektedir.

Sırpça bir eserde Yörüklük’ün sınırı şu şekilde çizilmektedir:

“…на левој страни Вардара, од Bелешке Клисуре до Демир Капије, назива се Јуруклук.”

(…Vardar Irmağı’nın sol yanı, Köprülü Körfezi’nden Demir Kapı’ya kadar olan yerin/bölgenin adı: “Yörüklük”tür.)

“Türk Vardar Kuşağı”nın Parçası “Tikveş Yörüklüğü”

Tikveş Yörüklüğü, kaynaklarda, Orfan Körfezi’nden başlayıp Ovçabol ovasına kadar kesintisiz olarak devam eden, etnografik haritalarda ve eserlerde “Türk Vardar Kuşağı” denen bölgenin bir bölümünü oluşturmaktadır.

Tikveş Yörüklüğü’nün Yörük Köyleri

16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar bölgede birçok Yörük köyünün var olduğu ya da birçok köyde Yörüklerin yaşamış olduğu bilinmektedir. Bulgar kaynaklarında, 19. yüzyılın sonlarında, Tikveş Yörüklüğü’ndeki Yörük köyleri şunlardır: Brusnik, Peşernitsa, Dunitsa (Sofular), Gorni Promet, Dolni Promet, Kalanjevo, Çelevez, İberli ve Koşarka.

Tikveş Yörüklüğü’nün en önemli Yörük köyleri: İberli, Koşarka ve Çelevez’dir. Söz konusu köylerden İberli, bugün boştur. 2002 nüfus sayımlarına göre Çelevez’de 52, Koşarka’da 22 kişi yaşamaktadır. Yörüklerin bu köylere konmaları 17. Yüzyılın sonlarıdır. Bu köyler, son zamanlara kadar Türk’ün “yörük yaşama biçimini”, mevsimlere göre konar-göçer yaşamayı sürdürmüşlerdir.

Yörüklere Ait Yer Adları

Bir bölgenin kimliğinin belirlenmesinde o bölgede bulunan yer adları çok büyük bir önem arz etmektedir. Tikveş Yörüklüğü’nde de Yörüklerin verdiği ve Yörük yaşama biçiminden kalan yer adlarının var olduğunu görüyoruz. Başka hiçbir kaynağa başvurmadan sadece şu yer adlarına bakarak o bölgede Yörüklerin yaşadığı ortaya çıkmaktadır.

Şu dört yer adı bile bölgedeki Türk varlığının en büyük izidir:

“Yörüklük”, “Yörük Deresi” (Koca Dere), “Yazla” ve “Kışla”…

Bu yer adları; Türk’ün Yörük yaşama biçimini anlatan, bölgede Yörüklerden günümüze gelen, Türk’ün yere vurmuş damgası niteliğinde olan, Yörükçe adlardır!