Doğrudan yabancı yatırımlara ne gibi kolaylıklar sunuluyor?

Özel Ekonomik Bölgeleri’nde yatırım yapmaya karar veren yabancı yatırımcılara sunulan kolaylıklar dört ana başlık altında sınıflandırılmaktadır:

·         Vergi muafiyeti – Teknolojik-Sanayi Kalkınma Bölgeleri’nde fabrika açan yatırımcılar katma değer vergisinden muaftırlar. Bu demek oluyor ki onlar için katma değer vergisi oranı %0’dır. Ayrıca 10 yıl süre ile diğer vergilerden de muaftırlar. Özel Ekonomik Bölgeleri’nin dışında yatırım yapan yatırımcılar %18 oranında katma değer vergisi öderlerken, bu bölgelerin içerisinde yatırım yapanlar için bu oran %0’dır. Özel Ekonomik Bölgeleri’nin dışında yatırım yapan yatırımcılar %10 oranında gelir vergisi ve kişisel gelir vergisi öderlerken, bu bölgelerin içerisinde yatırım yapanlar 10 yıl süre ile bu vergilerden muaftırlar;

·         Gümrük muafiyeti – Özel Ekonomik Bölgeleri’nde yatırım yapan yatırımcılar Gümrük Yeşil Kanalı’nın bir parçası oldukları için gümrük vergilerinden muaftırlar. Bu bölgelerin dışında yatırım yapan yatırımcılar sırasıyla %0-%15 ve %5-%20 hammadde ve donanım ithalat vergi oranları öderlerken, bu bölgelerin içerisinde yatırım yapanlar için bu oranlar %0’dır;

·         Altyapı ve lojistik – Fabrikaların inşa edilmesi için kullanılan arsalar 99 yıl süre ile imtiyaz altında yatırımcılara verilmektedirler. Ayrıca inşaat izni almak ve inşaat arazisini düzenlemek için, yerel yönetim birimlerine, herhangi bir ödeme yapmak zorunda değildirler. Ondan sonra gaz boru hattı, su ve kanalizasyon sistemleri için de ödeme yapmamaktadırlar;

·         Sübvansiyonlar – Hükümet, istihdama yapılan katkıya ve yatırımın değerine göre, Özel Ekonomik Bölgeler’de yatırım yapan yatırımcıların inşaat maliyetlerine 500.000 avroya kadar katkıda bulunmaktadır.

Bütün bu kolaylıklar, bilgi ve iletişim teknolojileri, yazılım geliştirme, donanım montajı, dijital kayıtlar, bilgisayar çipleri, bilimsel araştırma faaliyetleri ve yeni teknoloji ile yüksek ekoloji standartlarına dayanan üretim, özel ekonomik bölgelerde kullanılan ürünlerin ithalatı için yapılan tüm hizmetler (nihai tüketim için değil) vesaire sektörlerde faaliyet gösteren yabancı yatırımları çekmek için, bir paket halinde sunulmuşlardır.

Doğrudan yabancı yatırımların ülke ekonomisine etkileri nelerdir?

İktidara göre Özel Ekonomik Bölgeler’de sunulan kolaylıkların, daha çok yabancı yatırımcılar çekerek istihdamın ve ihracatın artması gibi bazı etkilerinin olması ve daha büyük bir ekonomik büyüme meydana getirmesi gerekmektedir.

Birinci etki – İhracatın artması. Ekonomistlere göre doğrudan yabancı yatırımların artması ile ihracat da artar. Fakat, dikkat edilmesi gereken başka bir şey ise üretimin olması için hammadde ve makine ithalatı eğiliminin nasıl olduğudur. Devlet İstatistik Kurumu’nun verilerine göre 2014 yılının ilk dört ayında 2013 yılının ilk dört ayına göre ihracat %15,1; ithalat ise %10,3 oranında artmıştır. Bu dönemde en çok, araba, uçak, demir ve çelik ürünleri için değerli metaller ve onların bileşikleri olan ferrosilisyum, ferronikel gibi maddelerden oluşan kataliztörler ihraç edilmişlerdir. Diğer taraftan ise, ham petrol, işlenmemiş veya toz halinde platin ve platin alaşımları, elektrik enerjisi vesaire, en çok ithal edilen ürünler arasındadırlar.

İkinci etki – İstihdamın artması. Verilere göre Özel Ekonomik Bölgeleri’nde yatırım yapılan fabrikalarda birkaç bin kişi çalışmaktadır.

Ekonomik Analiz Merkezi’nin 2007-2014 yılları arasında doğrudan yabancı yatırımların Makedonya Cumhuriyeti ekonomisine net-etkileri hakkında yaptığı araştırmaya göre, Özel Ekonomik Bölgeleri’nde bir kişinin çalıştırılması, ülke bütçesinin 21.000 avro civarında azalması demektir.

Özel Ekonomik Bölgeleri’nde diğer bölgelere kıyasen ortalama maaşlar 100 avro daha düşüktür. Devlet İstatistik Kurumu’nun verilerine göre Makedonya’da Kasım 2015’te ortalama maaş 22.200 denar, Özel Ekonomik Bölgeleri’nde imalat sektöründe ise 17.555 denar civarındaymış. Fakat, bu Özel Ekonomik Bölgeleri’ndeki maaşlar ülke genelindeki maaşlar ile kıyaslanamaz. Bu bölgelerde bulunan sektörler ve ülke genelindeki aynı sektörlerin ortalama maaşları birbirleriyle kıyaslanabilirler.

Yıllara göre bakarsak, Makedonya’da yabancı yatırımların değeri, 2007 yılında 506 milyon avro, 2008 yılında 400 milyon avro, 2009 yılında 145 milyon avro, 2010 yılında 161 milyon avro, 2011 yılında 344 milyon avro, 2012 yılında 111 milyon avro, 2013 yılında 252 milyon avro, 2014 yılında 205 milyon avro, 2015 yılında ise 157 milyon avroymuş.

Uzmanlara göre doğrudan yabancı yatırımlara sunulan kolaylıkların ve onların Makedonya ekonomisine etkileri hakkında derin bir analiz yapılması gerekmektedir.