Ulusların zenginliğine etki eden kilit faktörleri keşfetmek büyük önem arz etmektedir. Bu konuda Paul Samuelson ve William Nordhaus adlı iki ekonomistin tutumu kabul edilmiştir. Bu iki ekonomist, ekonomik kalkınmayı ve ulusların zenginliğini, ekonomik büyümenin dört tekerleği konumunda olan şu faktörlere bağlamışlardır:

İnsan sermayesi;

Doğal kaynaklar;

Fiziki sermaye birikimleri;

Teknolojik gelişmeler.

Bu haftaki yazımda insan sermeyesinin ekonomik kalkınma ve ulusların zenginliği için olan büyük öneminden bahsetmek istiyorum. İnsan sermayesi, çalışanların eğitim ve deneyimleri ile elde ettikleri bilgi ve becerileri kapsar. Bir kişinin üretim kapasitesini gösterir. Formal eğitim kanalları ve bu eğitimin dışında kullanılan tüm kanallar sayesinde elde edilen daha çok bilgi ve beceri çalışanların verimliliğini artırır ve daha kısa zamanda daha çok ürün ve hizmet üretmelerini sağlar. Bir ülke diğer bir ülkeye göre daha verimli ise, o ülkede aynı zaman diliminde daha çok ürün ve hizmet üretilir ve daha çabuk zenginliği artar. Bir ekonomide, çalışan başına üretilen ürün ve hizmetler artarsa, kişi başına düşen ürün ve hizmetler de artar ve insanların maddi refahında iyileşme meydana gelir. Üretimin artmasıyla, insanların gelirleri ve tüketim artar. Harvard Üniversitesi Ekonomi Bölümü Profesörü Nicholas Gregory "Greg" Mankiw’a göre bir ülkenin standardı, o ülkenin ürün ve hizmet üretme kapasitesine bağlıdır ve bu prensip ekonomi biliminin on temel prensipinden biridir. Makedonya Cumhuriyeti gibi gelişmekte olan ekonomilerin kalkınmalarını engelleyen en önemli sorunlardan birisi fiziki sermaye birikiminin yetersizliğidir. Fiziki sermayenin yanısıra büyüme ve yapısal değişikliklerin sağlanması doğrultusunda kalkınmanın temel unsurunu insan kaynağı oluşturmaktadır. İnsan kaynağının geliştirilmesine yönelik eğitim, sağlık, beslenme vesaire alanlarda yapılacak yatırımlar verimliliği artıracaktır.

İnsani gelişme endeksi açısından Makedonya’nın durumu

İnsan gelişimi, insanın uzun ve sağlıklı bir yaşam sürmesi, iyi bir eğitim alması ve iyi bir yaşam standardına sahip olması sürecinde seçim alternatiflerinin genişlettirilmesini oluşturur. Daha geniş bir tanımlama yaparsak, insan gelişimi, insanların refahının, sağlık durumlarından, ekonomik ve siyasal bağımsızlıklarına kadar, tüm yönlerini kapsar.

İnsani gelişme endeksi, tüm ülkeler için yaşam uzunluğu, eğitim ve yaşam standardı doğrultusunda hazırlanan bir göstergedir. İnsani gelişme endeksi üç bileşenden oluşur:

Yaşam uzunluğu – Beklenen yaşam süresine göre ölçülür;

Eğitim – Ortalama eğitim süresi ve beklenen eğitim süresine göre ölçülür;

Yaşam standardı – Kişi başına reel Gayri Safi Millî Hasıla (GSMH) ile ölçülür.

İnsani gelişme endeksine göre ülkeler dört gruba ayrılırlar:

Düşük insan gelişimine sahip ülkeler (İnsani gelişme endeksi 0,550 ve onun altında olan ülkeler);

Orta insan gelişimine sahip ülkeler (İnsani gelişme endeksi 0,551-0,699 arasında olan ülkeler);

Yüksek insan gelişimine sahip ülkeler (İnsani gelişme endeksi 0,700-0,799 arasında olan ülkeler);

Çok yüksek insan gelişimine sahip ülkeler (İnsani gelişme endeksi 0,800 ve ondan yüksek olan ülkeler).

Birleşmiş Milletler (BM)’nin yayınladığı İnsan Gelişme Raporu’na (2014) göre, Makedonya 0,732 insani gelişme endeksi ile yüksek insan gelişimine sahip olan ülkeler grubuna girmektedir.