Tanrı sözü en eski Türkçe sözlerdendir. MÖ: 5.yüzyılda Konfüçyüs “Gök’ün oğlu”(Tien Tzu) konusunu incelerken “Tanrı” sözünü kullanmıştır. Çince Tien, Tanrı; Tien Shan, Tanrıdağı demektir.

Tanrı adı, ister “Tenri(Tengri)” isterse “Tanrı(Tangrı)” biçiminde söylensin ve yazılsın; her zaman genizcil “-n-(-ng-) sesi ile söylenir ve yazılır. Orhun Yazıtları’nda “Tenri” (Tengri “-ng-“), günümüz Türkiye Türkçesi’nde “Tanrı” biçiminde yazılır. Halk arasında “Tanrı”(Tangrı “-ng-“) biliçiminde söylenir.

İslamiyet’i kabul eden Türkler gök kelimesini semaya, Tengri kelimesini de Allah’a ayırdılar. Müslüman Türkler “Tanrı” kelimesi ile “Allah” kelimesini birbirine karşılık olarak kullandı. Türkler İslam’dan önce Tanrı kelimesini: Bir, Yaratıcı, Bengü gibi sıfatlarla; İslam’dan sonra bu sıfatlarla birlikte İslami sıfatları da kullandı. Türkler iki bin yıldan fazla Tanrı, bin yıldır hem Tanrı hem de Allah adını kullanırlar.

Tenri kelimesinin ince sıradan(ince ünlülerden: -e- ve –i-) kalın sıraya(kalın ünlülere: -a- ve –ı-) geçişinin sebebi, bu kelimenin daha fazla taala sözü ile birlikte kullanılması olabilir. “Tanrı taala” da olduğu gibi.

Türkler tarihleri boyunca “Bir Tanrı”ya inanmışlar. Bizanslı yazar Menander’in Türkler hakkında “her ne kadar toprağa, suya ve ateşe saygı göstermekle beraber, yine de kainatın yaratıcısı tek Tanrı’ya inandılar.” diye yazıyor.

Bizans tarihçisi Teophlaktos: “Türkler, yerlerin ve göklerin hakiki sahibi tek bir Tanrı’ya inanıyor, ona tapıyor ve onun için kurban kesiyorlar.” diyor.

Destanlarda; Oğuz Destanı’nda  “Bir Tanrı”ya inanılır. Şecere-i Terakime’de “Bir Tanrı” inancı vardır. Manas Destanı’nda “Tanrı’ya tövbe edip...” denmektedir.

Ali Şir Nevai’de “Zira kim Tengri alarga bela bergey” cümlesinde “Tengri” sözü geçmektedir.

Divan-ı Lügat-it Türk’te “kul tengrige tapdı = kul Allah’a taptı.”, “Tenrige yükün = Allah’a secde et.”, “Tengri meni agırladı = Tanrı bana ikram etti.”, “Ulugluk Tengrisi = Ululuk Tanrıdandır.” yazar.

Dede Korkut’ta “Yücelerden yücesin/ Kimse bilmez nicesin/ Güzel Tanrı/ Nice cahiller seni gökte arar, yerde ister/ Sen bizzat mümünlerin gönlündesin.” söylenir.

İbn-i fadlan, Seyhatnamesi’nde,  Oğuzlar’dan “İçlerinden biri zulme uğrar veya sevmediği birşey görürse başını semaya kaldırıp “Bir Tanrı” der. Bu Türkçe’de Bir Allah demektir.” diye bahseder.

Balasagunlu Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Biligi’nin Mısır nüshasının ilk sayfasında “Tengri” kelimesi geçiyor. Aynı eserin daha birçok yerinde Tanrı kelimesi geçmektedir.

Babürname’de “Tengri”, “Tengri taala” deyimi geçiyor.

Moğolların Gizli Tarihi’nde “Müngke tengri yin küçüdür = mengü tanrının gücü ile” sözleri kullanılır.

11. yüzyılda Kur’an Türkçe’ye çevrildi. Bu çevirilerde Türkçe karşılıklar kullanıldı.  Allah adına karşı Tanrı adı kullanıldı: “Ol Tenri belülerindin ol. Kimni Köni yolga köndürse Tenri...” Tanrı kelimesi burada Allah kelimesine karşılık kullanılıyor.

Yesili Hoca Ahmet’in “Tengri Teala sözin/ Resulullah sünnetin/ İnanmağan ümmetin/ Ümmet demes Muhammed.” şiirinde Tanrı kelimesi geçiyor.

Mevlana’nın oğlu Sultan Veled’in “Divan-ı Türki”sinde “Dünyanın dirliği geçer kalmaz/ Tangrıdan kim dirse ol ölmez.” der.

Aşık Paşa’nın “Garibname”sinde “Tanrı benven diyüben durmağıçün.”  Tanrı adı geçer. Ayrıca  “Tangrınıng”, “Tengriye” kullanımları geçer.

Ünlü Türk ozanı Yunus Emre’nin “Tanrı arslanı  Ali sağında Muhammedin.” cümlesinde “Tanrı” adı  yer almaktadır.

Edirneli Nazmi’nin “Türk-i Basit” adlı eserinde “Tengri saklasun o her gün yer uruc.” denmketedir.

Süleyman Çelebi’nin “Mevlid”inde hem “Allah” hem de “Tanrı” adı söylenmektedir. “Kıldı daavet Tanrı’ya hem kulları / şer’ile gösterdi togrı yolları /” yazar.

Mehmet Akif Ersoy’un “Geçende komşuyu görmüş, demiş selam söyle/ Demek almayacak Tanrı selamını bile.” şiirinde Tanrı kelimesi kullanılır.

Türkçe’de; Tanrı misafiri, Tanrı kulu, Tanrıevi(Camii) deyimlerinde “Tanrı” adı kullanılmaktadır.

15. yüzyıla kadar olan Kur’an çevirilerinde eski Türkçe kelimeler kullanılmıştır. Zamanla Arapça ve Farsça kullanım artmış, Türkçe kelimeler azalmıştır. Ancak Tanrı kelimesi günümüze kadar gelmiştir.

Günümüzde Makedonya’da yaşayan Yörükler, “Tanrı” kelimesini “Allah” kelimesi ile birlikte ve  aynı anlamda kullanmaktadırlar.

8. yüzyılda dikilen Orhun Anıtları’ndan günümüze kadar birçok yazılı kaynakta “Tanrı” kelimesi geçmektedir. Biz bu kaynakların bir kısımını burada gösterdik.  

Bengü Tanrı’nın Esenliği ile!